نصوح (توبه نصوح)

نصوح از ماده نصح  بر وزن صلح در اصل به معنی خیر خواهی خالصانه است و لذا به عمل خالص (ناصح) گفته می شود و از آنجا که خیر خواهی واقعی باید توام با محکم کاری باشد واژه (نصح) گاه به این معنی نیز آمده است به همین جهت به ؟ محکم (نصاح) (بروزن کتاب) و به خیاط (ناصح) گفته می شود و این هر دو معنی یعنی خالص بودن و (محکم بودن) در توبه (نصوح) باید جمع باشد.
در اینکه توبه نصوح چیست؟ تفسیر های زیادی برای آن ذکر کرده ند تا آنجا که بعضی شماره تفسیر های آن را بالغ بر بیت و؟ تفسیر دانسته اند ولی همه این تفسیر ها تقریبا به یک حقیقت باز می گردد یا شاخ و برگها و شرایط مختلف توبه است.
از جمله اینکه «توبه نصوح» آن است که واجد چهار شراط باشد پشیمانی قلبی، استغفار زبانی ترک گناه، و تصمیم بر ترک در آینده.
بعضی دیگر گفته اند: «توبه نصوح» آن است که واجد سه شرط باشد: ترس از اینکه پذیرفته نشود امید به اینکه پذیرفته شود و ادامه اطاعت خدا.
با اینکه «توبه نصوح» آن است که گناه خود را همواره در مقابل چشم خود ببینی و از آن شرمنده باشی!
یا اینکه «توبه نصوح» آن است که مظالم را به صاحبانش بازگرداند، و از مظلومین حما؟ بطلبد و بر اطلاعات خدا اصرار ورزد.
(۴۰) ان الذین یلحدون فی ایاتنا لا بخفون علینا افعن یلحی فی النار خیر ام من یاتی امنا یوم اقیمته اعملوا ماشئتم انه بما یعملون بفسر
(۴۱) ان الذین کفرو ابا الذکر لما جاء هم و انه لکتاب عزیر
۴۲) لا یاتیه الباطل من بین یدید و لامن حلیه تنزیل و من حکیم حمد ترجمه.
۴۰- کسانی که آیات مار را تعریف می کنند بر ما پوشیده نخواهند بود آیا کسی که در آتش افکنده می شود بهتر است یا کسی که در نهایت امن وامان در قیامت به عرصه محشر می آید . هر چه می خواهیم انجام دهید او به آنچه می دهید بیناست.
۴۱- کسانی که به این (قرآن) هنگامی که به سراغ آنها آمده کافر شدند و نیز به ما مخفی نخواهند و ن؟ و این کتابی است قطعا شکست ناپذیر.
۴۲- که هیچگونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمی آید چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایشی نازل شده است.
اعوذ باالله من النار و من عضب الصار و من شر الکفار و الغزه لله الواحد القمار غرض سوره: ابتدای سوره در ارتباط با بیزاری و اعلام برائت از مشرکین و قتار و با آنان و نیز قتال با اهل کتاب است و آنگاه به بیان احر ممنافقان می پردازد و مسلمانان را به قتال تحریک می نماید و آنگاه احوال کسانی را که از جنگ تخلف نمایند بیان می کند و همچنین درباره ولایت و دوستی با کفار بحث نموده و آیات راجع به زکات را ذکر می نماید.
۱)این آیات بیزاری از جانب خدا و رسولش بسوی آن کسانی از مشرکین است که شما به آنان پیمان بستند. (برائت) یعنی بیزاری و کناره گیری از هر چیزی با مجاورت با آن مکروه باشد. خطاب آید متوجه به موضین و رسول خدا (ص) است. این ایه تشریع نیست بلکه عین انشا حکم بر برائت از مشرکین زمان نزول آیه است و معنای ان برداشت امان از مشرکان است و این مطالب هم گزاف و بیجهت واقع نشده بلکه بدلیل آنست که مشرکان هیچ پایبندی بهعهد و پیمانشان ندارند و به جز شیوه خیانت ونقص پیمان روش دیگری را نمی شناسند و اکثرا فاسق بوده و مراعات حدود و عهود را نمی نمایند. لذا مفاد آیه این است که عهد مشرکین که با مسلمانان پیمان بسته و آنگاه اکثرشان آن پیمان را نقص کردند، لغو و باطل است چون نسبت به سایر آنان هم اعتماد و وثوقی وجود ندارد و مسلمانان از شر و نیرنگ آنها ایمن نیستند.
۲)پس شما مشرکان چهارماه آزادانه در زمین آمد و رفت کنید و بدانید که شما ناتوان کننده خدا نیستید و اینکه خدا خوار کننده کافران است. (سیاحت) یعنی راه رفتن و گشتن در زمین می فرماید در چهار ماه از سال ایمن هستید. و هیچ کس معترض شما نمی شود و می توانید هر چه را که به نفع خود تشخیص دادید انجام دهید زندگی یا مرگ یعنی تا چهار ماه پیمان آنها معتر است. و بدانید که شما نمی توانید خدا را به عجز آورید پس ترک شرک و روی آوردن و پذیرفتن توحید به صلاح شماست و بدانید که خداوند کافران را خوار می کند. و بر آنان تسلط دارد لذا پند بگیرید و با دست خود و با استکبار وتعرض، خودتان را به ورطه هلاکت و خذلان الهی نیاندازید. و اهل نقل اتفاق دارند که این آیات در سال نهم هجرت نازل شد و چهار ماه مذکور عبارتند از: روز دهم ذی الحجه تا آخر آن محرم، صفر، ربیع الاول و ده روز از ربیع الثانی و در تفسیر کشاف در سبب نزول آیه آمده است که رسول خدا (ص) به ابوبکر در موسم حج سال نهم هجری امر به ابلاغ این آیه نمود اما به فاصله کمی علی (ع) را به دنبال او روانه کرد تا آیات را از وی بگیرد و آن را بر مردم بخواند. پس از رسول خدا (ص) پرسیدند: چرا ابوبکر آیات را نخواند ایشان فرمودند: خداوند دستور داد که این ماموریت را از ناحیه من به جز خودم و یا مردمی از خداندانم نباید انجام دهد و عین این روایت در تفسیر ابن کثیر هم آمده است.
۳)و این آیات اعلامی است ازخدا و پیامبرش بسوی مردم در روز حج بزرگ که خدا و رسولش از مشرکین بیزارند حال اگر توبه کنید پس آن برای شما بهتر است و اگر روی گردانید بدانید که شما ناتوان کننده خدا نیستید و تو ای پیامبر کسانی را که کفر ورزیدند به عذابی دردناک بشارت بده(ازان) به معنای اعلام است و منظور آنست که بیزاری خدا و رسول را از مشرکین برای همه مردم علنی نماید و تفاوت این آیه با آیه اول در همین مطلب است چون در آن آیه اعلام برائت تنها متوجه خود مشرکان بود اما در اینجا خطاب به همه مردم است تا این مطالب را بدانند وهمه برای نفوذ دادن امر خدا (یعنی کشتن مشرکین) بعد از انقضا چهارماه آماده شوند ابن کثیر روایت کرده که حضرت رسول علی(ع) را به جای ابوبکر فرستاد تا نزد اهل مکه رفته چهارمساله را به آنها اعلام کند . اول) اینکه بعد از این سال با حالت شرکت وارد مکه نشوند و دوم) اینکه گردخانه کعبه طواف نکنند سوم) اینکه جز فرد مسلمان کسی وارد بهشت نمی شود و چهارم) اینکه هر کس بین او و بین پیامبر (ص) عهدی باشد تا زمان سرآمد آن عهدش برقرار خواهد بود اما در روز حج اکبر مفسرین اختلاف کرده اند از احادیث ائمه اهل بیت استفاده می شود که مراد از آن روز عید قربان سال نهم هجری است و این سال آخرین سال بود که در آن مسلمانان و مشرکان با هم حج به جای آوردند اما در روایات اهل سنت آمده است که روز دهم ذی الحجه از هر سال روز حج اکبر است بعضی دیگر آن را روز عرفه یعنی روز نهم ذی الحجه دانسته اند و …
به هر جهت در این روز به همه مردم اعلام شد که از مشرکین بیزاری بجویند و این مطالب را به سایرین نیز اعلام نمایند. لذا طریق اسلام هدایت و حیات است نه غافلگیر نمودن و خونریزی و کشتار همچنانکه در روابط بین دولتها حادث می شود به همین جهت در ادامه می فرمایند اگر توبه کرده ایمان آوردید البته این پند گرفتن برای شما بهتر است و ایمان به صلاح شماست  اما اگر روی گرداندید و از این دعوت اعراض کردید پس بدانید که شما خدا را ناتوان نکرده اید او قادر و بر هلاکت شماست و شما در قبضه قدرت و تحت قاهریت و مشیت او هستید و او بر شما قدرت مطلق دارد.
و آنگاه با لحن استهزا آمیزی به پیامبرش فرمان می دهد که کافران را به غذابی دردناک بشارت دهد و این عذاب نتیجه رویگردانی و شرک آنهاست که در دنیا دچار عذاب ذلت و خواری و عقوبت شده و در آخرت نیز غل و زنجیر جهنم در انتظار آنان خواهد بود.
توجه به تنها سوره قرآن است که بدون (بسم الله و الرحمان الرحیم آغاز می شود و علت آن هم احتمالا عرض کلی سوره در ارتباط با برائت از مشرکان است که مناسبتی با مقام رحمانیت و رحیمیت پروردگار ندارد الله یعلم
همانگونه که روش قرآن مجید است که در آیه ای سخنی را به اجمال برگذار می کند و در آیه بعد با شرح و توضیح آن می پردازد دومین آیه مورد بحث مومنان را که فروشنده گان جان و مال به خدا هستند با صفت بارز معرفی می کند.
۱)آنها توبه کارانند و دل جان خود را به وسیله آب توبه از آلودگی گناه شستشو می دهند و(التابتون)
۲)(آنها توبه عبادت کارانند) و در پرتو راز و نیاز با خدا و پرستش ذات پاک او خودسازی می کنند (لعالودن)
۳)آنها در برابر نعمتهای مادی و معنوی پروردگار سپاس می گویند, (الحامدون)
۴)آنها از یک کانون عبادت و پرستش به کانون دیگری رفت و آمد دارند (المائعون)
و به این ترتیب برنامه های خودسازی آنان در پرتو عبادت در محیط محدودی خلاصه نمی شود و به افق خاصی تعلق ندارند بلکه همه جا کانون عبودیت پروردگار و خودسازی و تربیت برای آنها است و همه کجا درسی در این زمینه باشد طلاب آنند.
(مانع سائح در اصل از ماده (سیح) و در (سیاحت) به معنی جریان و استمرار گرفته شده.
و در اینک منظور از سائح درآیه فوق چه نوع سیاحت و جریان و استمراری است در میان مضران گفتگو است.
بعضی همانگونه که در بالا گفتیم سیر در میان کانونهای عبادت گرفته اند در حدیثی از پیامبر (۴) می خوانیم (سیاحه اضی من المساجد, سیاحت امت من در مساجد است.
بعضی دیگر (سائح) را به معنی (صائم) و روزه دار گرفته اند زیرا روزه کار مستمر در سراسر روز است در حدیث دیگری می خوانیم که پیامبر (ع) فرموده ان اسائحین هم السانمون) بعضی دیگر از مفسران سیاحت را به معنی سیر و گردش در روی زمین و مشاهده آثار عظمت خدا و شناخت جوامع بشری و آشنائی به عادات و رسوم و علوم و دانشهای اقوام که اندیشه انسان را زنده و فکر او را پخته می سازد, دانسته اند.
بعضی دیگر از مفسران سیاحت را به معنی سیر و حرکت به سوی میدان جهاد و مبارزه با دشمن می دانند و حدیث نبوی معروف را (ان سیاحه امتی الجهاد فی سبیل الله) سیاحت امت فی جهاد در راه خداست  مشاهده آن گرفته اند.
بعضی دیگر از مفسران سیاحت را به معنی سیر و حرکت به سوی میدان جهاد و مبارزه با دشمن می دانند و حدیث نبوی معروف را (ان سیاحه امتی الجهادنا سبیل الله) سیاحت امتی من در راه خداست(۲). شاهد آن گرفته اند.
و سرانجام بعضی آنرا به معنی سیر قول و فکر در مسائل مختلف مربوط به جهان هستی و عوامل سعادت و پیروزی و اسباب شکست و ناکامی دانسته اند. ولی با توجه به اوصافی که قبل و بعد از آن شمرده شده معنی اول ضابتی از همه به نظر می رسد هر چند اراده تمام این معانی از این کلمه نیز کاملا ممکن است زیرا همه این مفاهیم در مفهوم سیر و سیاحت جمع است.
۵-آنها که در برابر عظمت خدا رکوع می کنند (الله الکعون)
۶-آنها که سر بر آستانش می سایند و سجده می آورند. (الساجدون)
۷-آنها که مردم را به نیکیها دعوت می کنند (الامرون بالمعروف)
۸-آنها که تنها به وظیفه دعوت به نیکی قناعت نمی کنند بلکه با هر گونه فساد و منکری می جنگند (و الناهون من المنکر).
۱۹- و در آنها که پس از ادای رسالت امر به معروف و نهی از منکر به آخرین و مهمترین وظیفه اجتماعی خود یعنی حفظ حدود الهی و اجرای قوانین او و اقامه حق و عدالت قیام کنند. (و الهافظون الحدود الله)
پس از ذکر این صفات نه گانه خداوند بار دیگر چنین مومنان راستین و این مومنان را بشارت ده (و بشر المومنین)
و از آنجا که متعلق بشارت ذکر نشده و یا به تعبیر دیگر بشارت بطور مطلق آمده است مفهوم وسیعی را می فهماند که هر خیر و سعادتی را در بر می گیرد, یعنی آنها را به هر خیر و هر سعادت و هر گونه افتخار بشارت ده!
توجه به این نیز لازم است که قسمتی از این صفات نه گانه (شش صفت اول) مربوط به جنبه های خودسازی و تربیتی افراد است و قسمت دیگری (دو صفت هفتم و هشتم) به وظائف حساس اجتماعی و یا کسازی محیط جامع اشاره می کند و آخرین صفت حکایت از مسئولیتهای همگانی در مورد تشکیل حکومت صالح و شرکت فعالان در مسائل مثبت سیاسی دارد.