بازده-سرمایه گذاری

بازده، ریسک و تنوع بخشی
مقدمه
دو موضوع ریسک و بازده، موضوع ¬های اساسی در نظریات سرمایه ¬گذاری هستند و در این مورد دو دیدگاه بسیار مهم وجود دارد که بر اساس آن، نخست، سرمایه گذاران فقط زمانی ریسک را تحمل می کنند که بازده اضافی به دست آوردند و بعد ریسک با تنوع بخشی کاهش می¬یابد.
بازده
سرمایه ¬گذاران د ربازارهای سهام در پی حداکثر بازده خود هستند. آنان در پی سهامی هستند که به نظر آن¬ها، بهترین سهام باشند و همواره تمایل دارند تنها این سهام نگه¬داری کنند. اما بیشتر سرمایه –گذاران قادر به این کار نیستند زیرا آنان نمی¬توانند با اطمینان بهترین سهام را بشناسند و در حقیقت، همواره این امکان نیز وجود دارد که سهام خوب انتخاب شده توسط سرمایه ¬گذاران به سهام بد تبدیل شود.
ریسک
سرمایه¬گذاران با توجه به تأثیر شرایط عدم اطمینان روی پیامدها، علاوه بر در نظر گرفتن بازده، ریسک سرمایه¬گذاری را مورد توجه قرار می¬دهند. نگه¬داری تعدادی سهام مختلف، ریسک سرمایه¬گذاری را کاهش می¬دهد زیرا همۀ سهام در بازار دارای رفتار همسانی نیستند.
ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک
ما می¬دانیم که با نوسان قیمت¬ها در بازار سهام، قیمت بیشتر سهام¬ها نیز مشابه با نوسان قیمت¬¬های بازار تغییر می¬کند. اما میزان تغییر قیمت سهام به طور دقیق با همان میزان اندازۀ تغییر قیمت¬ها در بازار یکسان نیست به و حتی در برخی مواقع در زمان نزول قیمت¬ها در بازار ما شاهد افزایش قیمت بعضی از سهام هستیم و برعکس. مشاهده این رفتار منجر به طرح این سؤال مهم می¬شود که چرا در بازار سهام، چنین رفتارهایی وجود دارد؟
در پاسخ باید گفت که، هر کس که در سهام سرمایه¬گذاری می¬کند دو نوع ریسک، ریسک سیستماتیک یا بازار، و ریسک غیرسیستماتیک یا خص را تحمل می¬کند. برای هر سهمی، هر دو نوع این ریسک¬ها وجود دارد وهر شرکتی دارای ریسک خاص خود است و سهام آن شرکت نیز تحت تأثیر این ریسک خام قرار می¬گیرند. شرکت¬ها در معرض ریسک محیط اقتصادی خود قرار می¬گیرند و از آن جا به سایر شرکت¬ها نیز این ریسک را تحمیل می¬کنند بنابراین همۀ شرکت¬ها دارای ریسک مشترک همسانی هستند.
تنوع بخشی
اگر در یک سبد سرمایه¬گذاری تشکیل شده، تعداد سهام افزایش یابد از میزان نوسان-پذیری بازده سبد سرمایه¬گذاری کاسته می¬شود. برای مثال، گرم شدن آب و هوا، بازار چتر را خراب می¬کند ولی باعث رونق فروش بستنی می¬شود. بنابراین، اگر کسی مالک سهام شرکت¬هایی در هر دو این صنعت¬ها باشد می¬تواند خود را از تأثیرات آب و هوا حفظ کند اما اگر سهام یکی از این دو را داشته باشد گرمای هوا، او را تحت تأثیر قرار می¬دهد.
باید توجه داشت که تنوع بخشی سهام، تمام ریسک را از بین نمی¬برد و ریسک سیستماتیک یا بازار را نمی¬توان با تنوع بخشی از بین برد. در رابطه با تنوع بخشی سهام، این سؤال نیز مطرح است که این کار با چه سرعتی، ریسک سهام را کاهش می¬دهد؟
مطالعات متعدد نشان می¬دهد که برای کاهش ریسک سهام، به ضرورت لازم نیست که در سبد سرمایه¬گذاری، تعداد زیادی سهام وجود داشته باشد و با داشتن ۱۰ یا به طور تقریبی ۲۰ سهم هم می¬توان به میزان زیادی ریسک غیرسیستماتیک را حذف کرده و سبد سرمایه¬گذاری را به طور اساسی از ریسک سیستماتیک غیرقابل اجتناب دور کرد.
به همین دلیل در برخی از متون آموزشی گفته شده است که سرمایه¬گذاری برای به دست آوردن مزایای تنوع بخشی سهام تنها به داشتن ۱۰ الی ۲۰ سهم در سبد سرمایه-گذاری خود نیاز دارند.
لازم به توضیح است که تجزیه و تحلیل¬های پیش گفته با این فرض صورت می¬گیرد که انتخاب اوراق بهادار در سبد سرمایه¬گذاری به صورت تصادفی انجام شود.
بنابراین اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها همراه با سایر اوراق بهادار (مانند سهام شرکت-های یک صنعت) تغییر می¬کند نسبت به اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها کمتر به سایر اوراق بهاداری که بازدۀ آن¬ها کمتر به سایر اوراق بهادار وابسته است تأثیرپذیری کمتری از تنوع بخشی اوراق بهادار دارند.اهمیت تنوع بخشی در ساختار سبد سرمایه¬گذاری و اهمیت هم بستگی بازده¬های بین دارایی¬ها، برای اولین بار توسط هری مارکوتیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. او نشان داد که هر کس برای ساختن یک سبد سرمایه¬گذاری کارا دارای بالاترین ریسک برای یک بازدۀ خاص، نیاز دارد که بازدۀ مورد انتظار هر دارایی، انحراف معیار و هم بستگی بازدۀ دارایی¬ها را بشناسد.
مقدمه¬ای بر صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع
سایه موسوی
چکیده
بازارهای مالی در دهه¬های اخیر با تحولات چشم¬گیری مواجه شده¬اند. با پیدایش واسطه-های مالی جدید و ابزارهای مالی جدید رفته رفته از نقش انحصاری واسطه¬های مالی خاص و به ویژه بانک¬ها تا حدودی کاسته شده است و جایگاهی خاص برای واسطه¬هایی چون صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع (investment trust unit)  و شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز (Funds Mutual)، باز شده است. به عبارتی بسیاری از مشتریان بانکی با پذیرش ریسک بیشتر به جای آن که صرفاً سپرده¬گذاری بوده و به سود کم بانکی اکتفا نمایند، تمایل به سرمایه¬گذاری در بازار از طریق چنین واسطه¬هایی برای کسب سود بیشتر و یا ریسک بالاتر نموده¬اند.
در ایران نیز با رونق بیشتر بازار سهام شاهد چنین گرایشی هستیم. نقش شرکت¬های سرمایه¬ذاری از این جهت حایر اهمیت است که خود به عنوان یک مدیر سبد دارایی برای سرمایه¬گذاران در چنین شرکت¬هایی نیز عمل می¬کنند.
سرمایه¬گذار خود به دلیل عدم اطلاعات کامل، نبود دانش و وقت برای بررسی وضعیت شرکت¬ها جهت تصمیم¬گیری در خرید، با خرید سهام شرکت¬های سرمایه¬گذاری این کار را به مدیران شرکت واگذار می¬کند. مدیران شرکت نیز با تنوع بخشی به سبد از ریسک خرید تک سهمی و یا چند سهمی توسط سرمایه¬گذار جلوگیری کرده و در نتیجه زمینه را برای سرمایه¬گذاری مطمئن¬تر فراهم می¬کنند.
این مقاله با اقتباس از قانون آمریکا به بررسی این نوع واسطه¬ها و به ویژه صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع می¬پردازد. در پایان نیز با توجه به گسترش شرکت¬های سرمایه¬گذاری و تمایل به ایجاد چنین صندوق¬هایی، به بررسی امکانات و محدودیت¬های قوانین در ایجاد این تشکل¬ها خواهیم پرداخت.
مقدمه
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع یکی از سه اشکال عمومی شرکت¬های سرمایه¬گذاری هستندو در واقع قدیمی¬ترین و با سابقه¬ترین نوع این شرکت¬ها به شمار می¬آیند. تاریخچۀ پیدایش این صندوق¬ها به اسکاتلند و انگلستان بر می¬گردد و از جمله اولین صندوق سرمایه-گذاری
And Colonial Trust The Foreign می¬باشد که در سال ۱۸۶۸ در لندن شکل گرفت. هم¬چنین اولین صندوقی که در سهام راه آهن آمریکا سرمایه¬گذاری کرد یک صندوق سرمایه¬گذاری اسکاتلندی- آمریکایی بود که در سال ۱۸۷۳ در اسکاتلند تأسیس شد.
این صندوق¬ها به دلیل استفاده از صرفه¬های مقیاس با صرفه¬جویی در هزینۀ معاملات سهام و اوراق بهادار و از طرفی به دلیل تنوع بخشیدن به سبد دارایی سرمایه¬گذاران خرد نقش قابل توجهی را در بازار مالی ایفا کردند که با گذشت زمان شاهد رشد قابل توجه این صندوق¬ها در اقتصاد کشورهایی چون انگلستان، ایرلند، لوگزامبورگ، آمریکا و … که دارای بازارهای مالی پیشرفته می¬باشند، بوده¬ایم. ایجاد شرکت¬های سرمایه¬گذاری جدید با سرمایۀ باز و ثابت از جمله دلایل شکوفایی و افزایش نقش این شرکت¬ها در بازار سرمایه می¬باشد.
امروزه در صنعت بانکداری نیز شاهد کاهش نقش سنتی بانک¬های تجاری به عنوان واسطۀ وجوه هستیم. وجود شرکت¬های سرمایه¬گذاری، صندوق¬های بازنشستگی، صندوق-های مستمری و …همگی در حکم رقیبی برای بانک¬ها جهت جذب منابع می¬باشند و طبیعی است بانک¬ها نیز برای حفظ وضعیت خود به سوی خدمات مالی دیگر- از جمله ایجاد چنین صندوق¬هایی – و تنوع بخشیدن به خدمات موجود برای رقابت با دیگر مؤسسات مالی، روی آورده¬اند. به همین دلیل شاهد گرایش برخی بانک¬ها در راه¬اندازی چنین خدماتی از سوی خود و یا شرکت¬های وابسته و یا پذیرش کارگزاری این صندوق¬ها از طریق خرید و فروش اوراق و …هستیم. در این نوشتار تلاش بر این است که به بررسی مقدماتی در خصوص ماهیت این صندوق¬ها بپردازیم. در ابتدا تعریفی مختصر از شرکت¬های سرمایه¬گذاری و انواع آن خواهیم داشت در بخش دوم به تعریف و بررسی این صندوق¬ها از نظر ارکان و فرایند شکل¬گیری آن می¬پردازیم. بخش دیگر انواع این صندوق¬ها را بر می¬شمارد.
ویژگی¬های صندوق از نظر ساختار هزینه¬ها، سیستم قیمت¬گذاری، مزایا، معایب و …موضوعی است که در بخش چهارم به آن می¬پردازیم. بخش دیگر از مقاله به بررسی مقدماتی از امکان ایجاد این صندوق¬ها در ایران و بررسی موانع موجود در شکل¬گیری آن¬ها اختصاص خواهد داشت. نتیجه¬گیری از این نوشتار نیز بخش پایانی کار را تشکیل می¬دهد.
بخش اول – شرکت¬های سرمایه¬گذاری: تعریف و انواع آن¬ها
۱- تعریف شرکت سرمایه¬گذاری
شرکت سرمایه¬گذاری شرکتی است که به منظور گردآوری پس¬اندازهای کوچک و سرمایه¬گذاری آن¬ها در مجموعه¬ای از اوراق بهادار کاملاً متنوع تشکیل می¬شود.
سه مزیت اصلی ایجاد شرکت سرمایه¬گذاری عبارت¬اند از:
۱- تجهیز منابع خرد
۲- ایجاد تنوع گسترده در سرمایه¬گذاری به شکلی که مخاطره به حداقل برسد (ایجاد رابطۀ منطقی بین بازده و مخاطره)
۳- به کارگیری نیروی مدیریت متخصص (در قالب شرکت مدیریت)
مدیریت متخصص و امین، نقش کلیدی را در ایفای اهداف شرکت¬های سرمایه¬گذاری دارد. هر چند در ظاهر انتخاب و استخدام شرکت مدیریت به وسیلۀ هیئت مدیرۀ شرکت سرمایه¬گذاری انجام می¬شود، ولی درعمل مدیریت واقعی اغلب با یک مؤسسۀ مشاورۀ سرمایه¬گذاری را پایه¬گذاری و هیئت مدیرۀ آن را انتخاب می¬کند. سپس این هیئت مدیره، همان شرکت مشاور سرمایه¬گذاری را به عنوان مدیریت مجموعۀ اوراق بهادار و مسئولیت-های اداری مربوطه، به خدمت می¬گیرد.
این شرکت¬ها وجوه دریافتی از سرمایه¬گذاران را در یک مجموعۀ اوراق بهادار سرمایه-گذاری می¬کنند و هر سرمایه¬گذار به نسبت سهم خود در مجموعه، از سود و یا ضررهای حاصل از این سرمایه¬گذاری سهم می¬برد. عمدۀ عملکرد شرکت سرمایه¬گذاری بستگی به عملکرد اوراق بهادار و سایر دارایی¬هایی دارد که شرکت در آن¬ها سرمایه¬گذاری کرده است.
۲- انواع شرکت¬های سرمایه¬گذاری
قانون فدرال اوراق بهادار آمریکا این شرکت¬ها را به سه گروه: صندوق¬های سرمایه-گذاری مشترک (شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز)، شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت و صندوق¬های سرمایه گذاری مشاع طبقه¬بندی کرده است که هر یک از ویژگی¬های خاص برخوردار می¬باشند و دارای برخی وجوه تشابه و تفاوت با یکدیگر هستند.
۱-۲- شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز:
شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز در قالب یک شرکت سرمایه¬گذاری تأسیس می¬شود. تعداد سهام و میزان سرمایۀ این شرکت¬ها متغیر است و شرکت موظف به بازخرید سهام به قیمت ارزش خالص دارایی می¬باشد. این شرکت پول دریافتی از سهامداران را در یک مجموعۀ دارایی¬های مالی- با توجه به اهداف شرکت- سرمایه¬گذاری می¬کند و با فروش سهام شرکت به عموم، منابع مالی شرکت را افزایش می¬دهد و آن را مجدداً صرف خرید دارایی¬های مالی جدید نظیر سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی موجود می¬کند.
به این ترتیب بر میزان سهام و سرمایۀ شرکت افزوده می¬شود و این فرایند ادامه دارد. بنابراین بسته به تقاضای خرید و فروش این اوراق، هم چنین افزایش و یا کاهش ارزش اوراق بهادار موجود در سبد دارایی، سرمایۀ شرکت افزایش یا کاهش می¬یابد. چنین شرکتی نیازمند مدیریت مالی کارآمد و فعال می¬باشد.
۲-۲- شرکت سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت:
این شرکت نیز با استفاده از منابع مردم دارایی¬های مالی موجود در بازار پول و سرمایه را خریداری می¬کند. بر خلاف شرکت¬های با سرمایۀ باز تعداد سهام شرکت ثابت است و سهام آن قابل بازخرید نیست. به بیانی دیگر این شرکت¬ها تعداد سهام مشخصی را منتشر و به عموم عرضه می¬کنند. پس از مرحلۀ پذیره¬نویسی اولیه، خرید و فروش سهام این شرکت-ها تنها در بازار اوراق بهادار امکان¬پذیر است. نکتۀ مهم آن که قیمت سهام این شرکت¬ها بر اساس تقاضای بازار تعیین می¬شود و لذا قیمت می¬تواند کمتر و یا بیشتر از ارزش خالص دارایی باشد.
۳-۲- صندوق سرمایه¬گذاری مشاع:
همان گونه که در بخش دوم به تفصیل بیان می¬شود، این صندوق¬ها در ابتدا سبد دارایی مالی خاصی متشکل از اوراق بهادار نظیر سهام، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی را مشخص و نسبت به خرید و یا پیش¬خرید آن اقدام می¬نمایند. سپس با انتشار اوراقی که دربردارندۀ حصه¬های متفاوتی از اوراق بهادار موجود در سبد دارایی است، این اوراق  را به عموم مردم به قیمت روز- بر اساس ارزیابی ارزیاب صندوق- واگذار می¬کنند.
بخش دوم- صندوق سرمایه¬گذاری مشاع- ماهیت، فرایند شکل¬گیری و ارکان صندوق
۱- تعریف
صندوق سرمایه¬گذاری مشاع شرکت سرمایه¬گذاری به ثبت رسیده¬ای است که سبد ثابت و مشخصی از سهام، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار را خریداری و نگه¬داری می¬کند. این صندوق¬ها بر اساس قوانین خاص هر کشور می¬توانند در قالب یکی از اشکال زیر فعالیت نمایند.
۱- ایجاد شرکت سرمایه¬گذاری.
۲- ایجاد تراست بر اساس توافق¬نامۀ تنظیم شده میان حامی و امین صندوق.
این صندوق¬ها نیاز به مدیریت فعال ندارند، به این معنا که در واکنش نسبت به نوسانات معمول بازار اوراق بهادار ترکیب دارایی صندوق به دلیل عدم خرید و فروش و یا معاوضۀ این اوراق تغییر نخواهد کرد؛ حتی اگر شرایط بازار به گونه¬ای تغییر کند که برخی از این اوراق قادر به تأمین اهداف اصلی ذکر شده در امیدنامه صندوق نباشند. هر برگه از اوراق مشاع صادر شده توسط این صندوق¬ها دارای ارزش یکسانی- معادل نسبت خالص ارزش کل سرمایه¬گذاری¬ها به کل اوراق موجود می باشد که در اختیار سرمایه¬گذاران این صندوق قرار می¬گیرد.
۲- ارکان صندوق
۱-۲- حامی: شرکت و یا مجموعه¬ای از شرکت¬ها که سازماندهی و به طور کلی مدیریت اداری این صندوق را به عهده می¬گیرند “حامی” صندوق نامیده می¬شوند. حامی صندوق اصولاً یک شرکت مدیریت سرمایه¬گذاری و غالباً یک شرکت مادر می¬باشد.
حامی با استفاده از خدمات مشاورۀ مالی شرکت خود و یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر ترکیب مناسب و متنوعی از دارایی¬ها را با توجه به نوع و هدف صندوق انتخاب و نسبت به خرید- یا پیش خرید- آن اقدام می¬کند. به عبارتی دیگر حامی موظف است قبل از پذیره-نویسی، سرمایۀ اولیه¬ای را برای خرید میزان مشخصی از اوراق بهادار فهرست شده فراهم کند.
حامی مسئولیت¬ها و وظایف زیر را به عهده دارد:
۱) پذیره¬نویسی: معمولاً یکی از (و یا تمامی) پذیره¬نویسان اوراق پیشنهادی، حامی صندوق می¬باشد که مسئول ایجاد صندوق و تقبل هزینه¬های سازمانی آن می¬باشد.
۲) گردآوری کننده: حامی ( و یا یکی از حامیان) مسئولیت خریداری و گردآوری اوراق بهادار سبد مورد نظر را عهده¬دار می¬باشد.
۳) نگه¬داری اسناد و کنترل: حامی مسئول نگه¬داری اسناد و مدارک دارندگان اوراق و هم¬چنین گوشزد کردن به امین جهت نظم و ترتیب دادن به اوراق بهاداری است که برای تأمین منابع لازم برای بازخرید لازم است فروخته شود.
۴) پرداخت هزینه¬های ایجاد صندوق: اصولاً کلیۀ هزینه¬های مربوط به سازمان¬دهی صندوق و انتشار این اوراق شامل هزینه¬های چاپ، قانونی، ثبت و حسابداری بر عهدۀ حامی است.
۵) حفظ بازار ثانویه برای اوراق مشاع: حامی که نقش صادرکنندۀ اوراق را دارد، موظف به برقراری و حفظ بازار ثانویه برای این اوراق نیز می¬باشد.
۶) انجام کلیۀ ثبت¬های حسابداری اقلام ترازنامه و سود و زیان.
۲-۲- امین:
امین صندوق اصولاً یک بانک می¬باشد. که باید واجد شرایط خاصی از نظر استقلال (از حامی)، حداقل پایۀ سرمایۀ تعیین شده و…باشد. امین تا انحلال صندوق مجاز به استعفا نمی-باشد و مسئولیت¬های زیر را بر عهده دارد.
۱) تأیید مالکیت: امین وظیفۀ ثبت مدارکی را برای تأیید مالکیت دارندگان اوراق دارد و اصولاً برای هر مالکی گواهی که نشان دهندۀ مالکیت و سهم هر دارندۀ اوراق است را منتشر می¬کند.
۲) حفاظت و امانتداری: مسئولیت نگه¬داری اوراق بهادار و جمع¬آوری کوپن¬های سود اوراق، به عهدۀ امین است.
۳) پرداخت¬های درآمد: وظیفۀ دیگر امین ارسال چک برای دارندگان اوراق بابت سهم آن-ها از درآمد صندوق می¬باشد. دارندگان اوراق- بسته به نوع صندوق- می¬توانند درآمدها را به صورت ماهیانه، فصلی و یا شش ماهه داشته دریافت کرده و یا به صندوق اختیار خرید سهام یک شرکت سرمایه¬گذاری باز را از محل سود حاصله به نام دارندۀ اوراق واگذار کنند.
۴) کسب اطمینان از جهت پرداخت کلیۀ هزینه¬های صندوق.
۵) تهیۀ گزارش سالانه: امین سالانه ملزم به تهیه و ارسال گزارش به دارندگان صندوق می¬باشد. هدف از این اقدام آگاهی دارندگان اوراق از وقایع خاص پیش آمده و وضعیت صندوق و هم¬چنین جواب گویی به سؤالات آن¬کها و افشای کلیۀ اطلاعات مربوط به صندوق می¬باشد.
۶) اطمینان از صحت محاسبۀ قیمت اوراق بر اساس خالص ارزش دارایی.
۷) نظارت بر عملیات صندوق از نظر تطابق آن با اساس¬نامه و کلیۀ قوانین و مقررات ناظر بر صندوق.
۸) گزارش¬دهی به سازمان نظارت¬کننده بر صندوق.
پرداخت حق¬الزحمۀ امین به صورت دوره¬ای و قبل از پرداخت درآمدها صورت می¬گیرد.
۳-۲- ارزیاب
ارزیاب مسئول ارزشیابی سبد اوراق بهادار صندوق می¬باشد. اصولاً این ارزیابی در طی دورۀ فروش این اوراق هر روزه و پس از آن متناوباً صورت می¬گیرد. علاوه بر این، ارزیاب می¬تواند با دریافت حق¬الزحمۀ مشخص خدمات دیگری از جمله طراحی اوراق بهادار خاص را نیز برای صندوق انجام دهد.
حق¬الزحمۀ ارزیاب در قبال خدمات فوق¬الذکر یا می¬تواند به صورت سالانه و یا براساس تعدا ارزیابی¬هایی که برای بازخرید و یا خرید و فروش مجدد اوراق در بازار ثانویه انجام می¬دهد تعیین شود.

از نظر استقلال، برخلاف امین ضرورتی در استقلال ارزیاب و حامی وجود ندارد و در بسیاری از مواقع ارزیاب یکی از حامیان صندوق می¬باشد.
۳- فرایند شکل¬گیری صندوق¬های سرمایه¬گذرای مشاع
•    تنظیم قرارداد: ابتدا قراردادی میان حامی و امین تنظیم می¬شود که بر اساس آن مسئولیت¬ها، حدود وظایف و منافع آن¬ها (حق¬الزحمه) مشخص می¬شود.
•    سپرده¬گذاری: اصولاً حامی بر اساس پیش¬بینی خود از استقبال سرمایه¬گذاران در این طرح، نسبت به خرید و جمع¬آوری تعدادی از این اوراق بهادار اقدام می¬کند. این خرید می-تواند نقداً باشد و یا به صورت قراردادی مبنی بر تعهد خرید باشد. در روز سپرده¬گذاری حامی باید با کلیۀ اوراق بهادار خریداری شده- و یا قرارداد مبنی بر تعهد خرید آن را- به همراه هر گونه برنامۀ دیگر نظیر بیمه یا تضمین سود اوراق بهادار و …را به صندوق- نزد امین صندوق – ارایه دهد. در ازای آن اوراق مشاع صادره این اوراق بهادار نزد حامی نگه-داری می¬شود تا در زمان فروش از طریق پذیره¬نویسان به خریداران داده شود.
•    ارزیابی: ارزش اوراق بهادار موجود در سبد دارایی مورد نظر یک روز قبل از تاریخ سپرده¬گذاری توسط ارزیاب ارزیابی و مورد تأیید قرار می¬گیرد.
•    پذیره¬نویسی: تعدادی از پذیره¬نویسان توسط حامی انتخاب و پس از توجیه سودآوری پذیره¬نویسی، اوراق در بین آن¬ها جهت فروش به عموم توزیع می¬شود.
بخش سوم- انواع صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع
این صندوق¬ها دارای انواع متفاوتی هستند ولی دو نوع عمده و اصلی آن¬ها عبارت¬اند از: صندوق¬های مشاع سهام و صندوق¬های مشاع با درآمد ثابت که در این قسمت به تعریف آن-ها خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است دامنۀ وسیعی از صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع در بین این دو وجود دارند.
۱- صندوق سرمایه¬گذاری مشاع سهام:
این صندوق¬ها خود به سه دسته تقسیم می¬شوند:
۱-۱- صندوق¬های استراتژیک: این صندوق¬ها معیارها و اهداف سرمایه¬گذاری خاصی را- عمدتاً بلندمدت- دنبال می¬کنند و در نتیجه انتخاب اوراق بهادار سبد دارایی این صندوق-ها با در نظر گرفتن معیارهای از پیش تعیین شده می¬باشد. این صندوق¬ها از سه ویژگی¬ زیر برخوردار می¬باشند:
الف) سادگی: این صندوق¬ها باید معیارهای مشخص و روشنی را در نظر بگیرند.
ب) انعطاف¬پذیری: استراتژی¬ها باید به گونه¬ای باشد که در هر گونه شرایط بازار باز هم از اعتبار برخوردار باشند.
ج) نظم و ترتیب داشتن: این استراتژی¬ها باید مشخص کنند که چه نوع سهامی در این صندوق¬ها معامله می¬شود. هم¬چنین تصمیم¬گیری در مورد ترکیب اجزای سبد باید از هر گونه قضاوت¬های سلیقه¬ای مجزا باشد واستراتژی¬های یکسانی برای آن¬ها دنبال شود.
۲-۱- صندوق¬های بخشی: سبد دارایی این صندوق¬ها متشکل از اوراق بهادار یک بخش و یا صنعت خاص است، مانند بخش خدمات مالی، بهداشت، انرژی، فن¬آوری و …
هدف این صندوق¬ها سود بردن از افزایش منابع سرمایه¬ای و رشد بخش¬ها و صنایع خاص در دوره¬های زمانی مشخص می¬باشند.
۳-۱- صندوق¬های شاخص: این صندوق¬ها اصولاً پنج تا شش ساله هستند و سبد اوراق بهادار آن¬ها را ترکیب موجود در شاخص¬های خاص سهام نظیر استاندارد و پورز، داوجونز و نظایر آن تشکیل می¬دهد. در واقع همان ترکیب اوراق بهادار و با همان وزن سبد صندوق را تشکیل می¬دهد. مزیت این صندوق¬ها در پایین بودن نسبی هزینه¬های آن می¬باشد، چرا که به واسطۀ ارزیابی روزانۀ شاخص، نیازی  به صرف هزینه جهت قیمت¬گذاری اوراق نیست.
۲- صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع با درآمد ثابت
هدف از این صندوق¬ها بازدهی ثابت و مشخص برای درندگان اوراق است. بسته به نوع اوراق بهادار صندوق¬های مختلفی موجود است. این صندوق¬ها می¬توانند صرفاً در یک نوع از این اوراق بهادار سرمایه¬گذاری کرده و یا ترکیبی از آن¬ها را انتخاب کنند. صندوق¬های سرمایه¬گذاری اوراق قرضۀ شرکت¬ها، اوراق قرضۀ بین¬المللی، اوراق قرضۀ شهرداری در سطح ملی و ایالتی، اوراق قرضۀ دولت و اوراق قرضه با پشتوانۀ وام رهنی نمونه¬هایی از این مجموعه¬ هستند.
از آن جایی که اوراق قرضه دارایی¬های صندوق را تشکیل می¬دهد، بنابراین سرمایه-گذاران از آن چه که خریداری می¬کنند و هم¬چنین زمان سررسید آن¬ها اطلاع کامل دارند. ویژگی مهم دیگر این اوراق توزیع درآمد آن¬هاست که در این نوع صندوق¬ها سرمایه¬گذار قادر است به صورت ماهیانه، فصلی و یا شش ماهۀ درآمد حاصل از این اوراق را دریافت کند.
اوراق بهادار منتشرۀ دولت – نظیر اوراق خزانۀ دولت و دیگر اوراق بهادار مطمئن¬ترین نوع سرمایه¬گذاری در اوراق قرضه است و با کمترین ریسک درآمد مشخصی را برای دارندۀ این اوراق فراهم می¬کند. برخی از این اوراق از مالیات معاف هستند و در نتیجه از جذابیت بیشتری برخوردار هستند.
بخش چهارم- ویژگی¬های صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع و اوراق مشاع
۱- مدت زمان مشخص
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع دارای زمان مشخصی هستند که باید در ابتدای تشکیل صندوق تعیین وشد. مدت این صندوق¬ها بسته به نوع اوراق بهادار موجود در سبد دارایی متفاوت است. در مورد اوراق قرضه ومشابه آن زمان انحلال صندوق¬ها می¬توانند زمان سررسید اوراق باشد. به عنوان مثال عمر صندوقی که شامل مجموعه¬ای از اوراق قرضۀ بلندمدت است می¬تواند ۳۰-۲۰ سال باشد، در حالی که صندوق¬هایی که در سهام سرمایه-گذاری می¬کنند تنها برای یک سال و یا چند سال با هدف بهره¬مندی از افزایش ارزش سهام ایجاد شوند و پس از اتمام دورۀ این صندوق، منافع حاصله یا به دارندگان اوراق پرداخت می¬شود و یا در سری دیگر از این صندوق و یا صندوقی دیگر سرمایه¬گذاری می¬شود.
اصولاً زماین که هر سری از اوراق مشاع به پایان دورۀ خود نزدیک می¬¬شود صندوق پیشنهاد تعویض این سری از اوراق را با سری اوراق دیگری (جدید و یا موجود) با دریافت کمیسیون به سرمایه¬گذاران می¬دهد. در غیر این صورت در پایان دوره، ارزش اوراق بر اساس ارزش خالص دارایی، مشخص و به دارنده پس از کسر هزینه¬های قانونی (مالیات و …)پرداخت می¬شود.
۲- سبد دارایی مشخص و ثابت
استراتژی صندوق خرید و نگه¬داری است. در نتیجه در طول دوره صندوق، نمی¬توان اوراق بهاداری را فروخت و یا با اوراق بهادار دیگری جای¬گزین کرد. بنابراین در امیدنامۀ صندوق لازم است سبد دارایی مشخص شود. هم¬چنین با توجه به این که صندوق به مدیریت فعالی جهت ترکیب بهینۀ دارایی¬ها نیاز ندارد، لازم است در همان ابتدا مجموعۀ متنوعی از دارایی¬ها را در سبد دارایی انتخاب کنند تا بتوانند ریسک سرمایه¬گذاری را از طریق جبران ضرر یک دارایی با سود دارایی دیگر در سبد کاهش دهند.
تنها در صورت بازخرید و یا رخداد تغییر شگرف در موقعیت اعتباری ناشر، امین می-تواند برخی اوراق بهادار سبد را به فروش برساند.
۳- قابلیت بازخرید و نقدینگی
صندوق سرمایه¬گذاری مشاع همانند صندوق¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز، اوراق بهادار قابل بازخرید منتشر می¬کند. حتی در صورت فقدان بازار ثانویه برای این اوراق، این صندوق¬ها طبق قانون موظف به بازخرید اوراق به ارزش خالص دارایی می¬باشند. هر چند که اصولاً حامی صندوق مسئول فراهم کردن این بازار و حفظ آن می¬باشد. در صورت تغییر اهداف سرمایه¬گذاری جای¬گزینی این اوراق را با اوراق صندوقی دیگر با دریافت کارمزد فراهم آورد.
سیاست حامی حفظ سرمایۀ صندوق و یا به عبارتی جلوگیری از کاهش دارایی¬های صندوق می¬باشد. به همین منظور در صورت درخواست فروش اوراق مشاع توسط دارندۀ آن، نسبت به خرید مجدد این اوراق بر اساس ارزش خالص دارایی اقدام می¬کند. این قیمت همواره از قیمت بازخرید کمتر می¬باشد، به گونه¬ای که متقاضیان فروش این اوراق تمایل بیشتری به فروش آن از طریق حامی خواهند داشت.
هم¬چنین حامی می¬تواند این اوراق را به عنوان یک دارایی برای خود نگه¬ دارد و یا آن را در بازار ثانویه به فروش برساند.
چنان چه به هر دلیلی حامی مایل به خرید مجدد این اوراق نباشد، امکان بازخرید از طریق امین صندوق میسر است وامین موظف است ظرف مدت هفت روز ارزش اوراق را بر اساس قیمت محاسبه شده پرداخت کند. به منظور تأمین وجه نقد امین می¬تواند با کسب نظر مشورتی از حامی تعدادی از اوراق بهادار – بسته به هدف صندوق- اوراقی به فروش می-رسند که در اثر نوسانات و تغییر شرایط بازار صندوق را در دستیابی به اهداف یاری نمی-کنند و یا نقش کمتر دارند.
به منظور تأمین نقدینگی لازم جهت پرداخت وجوه لازم است د رپرتفوی، اوراق بهادار با قابلیت نقدینگی بالا سهمی مناسب را- حدود ۳۰ درصد- به خود اختصاص دهد. نبود نقدینگی کافی و مشکلات فروش اوراق بهادار در شرایط خاص اقتصادی ریسک نقدینگی و به تبع آن ریسک اعتباری را برای امین به واسطۀ تضمین بازخرید اوراق و در نتیجه تعهد پرداخت وام به صندوق دراین شرایط به همراه خواهد داشت.
۴- قیمت اوراق
قیمت اوراق مشاع بر اساس ارزش خالص دارایی (NAV) محاسبه می¬شود. بر این اساس قیمت هر برگه از نسبت مابه¬التفاوت دارایی¬ها و بدهی¬ها بر تعداد اوراق به دست می-آید:
ارزش خالص دارایی (NAV)=سری موردنظر
در محاسبۀ ارزش خالص دارایی، ارزش جاری اوراق بهادار موجود در سری مورد نظر در صورتی ملاک محاسبه قرار می¬گیرد که در بازار قابل معامله باشد و برای آن سری از اوراق که امکان معاملۀ آن در بازار نباشد از ارزش منصفانه برای ارزیابی استفاده می¬شود.
برای اوراق مشاع دو نوع قیمت وجود دارد:
۱- قیمت فروش: از مجموع ارزش خالص دارایی و کارمزد فروش به دست می¬آید و اوراق مشاع به این قیمت به عموم فروخته می¬شود. قیمت فروش هر روزه توسط ارزیاب در پایان روز اداری تعیین و اعلام می¬شود.
۲- قیمت بازخرید: این قیمت در واقع قیمت فروش اوراق توسط دارندۀ آن می¬باشد، همواره کمتر از قیمت فروش است. اختلاف این دو قیمت حاشیۀ سود را نشان می¬دهد.
۵- ساختار سازمانی
به دلیل عدم نیاز به مدیریت مالی فعال و تغییر اجزای سبد دارایی، این صندوق¬ها نیازی به هیئت مدیره و مشاورۀ مالی ندارند. و لیکن این صندوق¬ها همان طور که به تفصیل اشاره کردیم لازم است دارای یک حامی، امین و ارزیاب باشند که اصولاً توسط اشخاص حقیقی و حقوقی مستقل صورت می¬گیرد و لازم است در آگهی¬های تبلیغاتی و امیدنامۀ آن¬ها هویت این اشخاص به طور کامل مشخص باشد.
۶- نوع مالکیت دارندگان اوراق
مالکیت سرمایه¬گذاران در صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع تفکیک شده نیست و به صورت مشاع می¬باشد. دارندۀ اوراق نسبت به هیچ یک از سهام موجود در این صندوق مالکیت ندارد و سهم او از مجموعه بر اساس تعداد اوراق و معادل ارزش خالص دارایی اوراق از مجموعه تعیین می¬شود. هر چند صندوق می¬تواند در صورت تمایل به دارندگان اوراق حق رأی بدهد.
۷- سرمایه¬گذاری مجدد و مبادله
از دیگر ویژگی¬های این صندوق¬ها امکان سرمایه¬گذاری مجدد در صندوق¬های مشابه و یا صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشترک می¬باشد. صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع با درآمد ثابت اصولاً برای دارندگان اوراق این امکان را فراهم می¬کنند که سود حاصله و یا اصل سهم آن¬ها در شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز و یا درسری دیگری از صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع، سرمایه¬گذاری شود.
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع سهام مرتباً به سرمایه¬گذاران پیشنهاد سرمایه¬گذاری اوراق اضافی همان صندوق را می¬دهند. هم چنین برخی از این صندوق¬ها به سرمایه¬گذاران امکان تعویض اوراق خود را با دیگر صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع می¬دهند.
نوآوری جدید این صندوق¬ها به نام خانوادۀ صندوق¬های سرمایه¬گذاری- که مجموعۀ صندوق¬های مختلفی با اهداف مختلف را طراحی کرده¬اند- امکان انتقال تمامی یا بخشی از سهم سرمایه¬گذار از یک صندوق به صندوق دیگر با صرف هزینۀ ناچیز را فراهم می¬کند.
۸- بازدۀ سرمایه¬گذاری
به طور کلی صندوق سرمایه¬گذاری مشاع در تبلیغ¬ها و آگهی¬های خود به یک بازدۀ جاری تقریبی اشاره می¬کند. این نرخ بازدهی از نسبت خالص درآمد سالانۀ پیش¬بینی شده به ارزش اوراق به قیمت پیشنهادی به دست می¬آید و معیار و سنجشی از جریان نقدینگی جاری صندوق می¬باشد. در مورد صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع با درآمد ثابت، به دلیل آن که اوراق فرضیه تغییر نمی¬کنند- مگر در صورت فروش، واخواست و یا سررسید- درآمدهای پرداختی آن تقریباً در طول عمر صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع قابل پیش¬بینی است. هم-چنین صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع با درآمد ثابت نرخ بلندمدت تخمینی و یا بازدۀ مورد انتظار را نیز ذکر می¬کنند. ولی باید گفت هیچ تضمینی وجود ندارد که این نرخ¬های مورد انتظار به تحقق بپیوندد.
بازدهی کلی صندوق سرمایه¬گذاری از حاصل تقسیم منافع مشخص و غیرمشخص آن به قیمت پیشنهادی اصلی آن به دست می¬آید. این ارقام با تغییر در ارزش سهام و سایر اوراق بهادار اصلی و تغییر در شرایط اقتصادی کشوری و جهانی تغییر می¬کند.
۹- توزیع سود
توزیع سود و دریافت درآمد صندوق بستگی به نوع صندوق سرمایه¬گذاری دارد. به عنوان مثال صندوق¬های با درآمد ثابت اصولاً یک درآمد منظم- اغلب ماهیانه- به دارندۀ اوراق پرداخت می¬کند.
صندوق¬هایی که اوراق قرضه نگه¬دری می¬کنند منافعی را به صورت شش ماهه و یا یک-ساله به دست می¬آورند و آن دسته از سرمایه¬گذارانی که صندوق¬های سرمایه¬گذاری سهام را انتخاب می¬کنند ممکن است به صورت ماهانه، فصلی، شش ماهه درآمد سود سهام را دریافت کنند و یا در بلندمدت از افزایش ارزش سرمایه¬گذاری بهره¬مند شوند.
در خصوص آن گروه از سبد اوراق بهاداری که با هدف افزایش ارزش سهم (عایدات سرمایه¬ای) که تشکیل می¬شود، سود ادواری قابل تصور نیست. این سبدها اصولاً کوتاه¬مدت هستند و دارندگان اوراق مشاع این سبدها هیچ درآمد مشخص و یا دوره¬ای را دریافت نمی-کنند. هر چند که به دلیل نوسان بازدهی¬های سرمایه¬گذاری و شرایط بازار اوراق بهادار، ارزش اوراق می¬تواند نسبت به ارزش اولیه (قیمت پیشنهادی) آن افزایش و یا کاهش یابد. این صندوق¬ها نیز می¬توانند همانند سایر سرمایه¬گذاری¬ها زیان¬ده باشند.
۱۰- هزینه¬ها و حق¬الزحمه¬ها
۱-۱۰- کارمزد فروش: صندوق سرمایه¬گذاری مشاع برای سرمایه¬گذاران خود امکان خرید سبد دارایی مشتمل بر مجموعه¬ای از اوراق بهادار را با یک معامله و در یک قسمت فروش فراهم می¬کند.
عموماً برای خرید اوراق میزان حداقلی تعیین می¬شود. سرمایه¬گذاران این صندوق¬ها در هنگام خرید اولیه مبلغی به عنوان کارمزد فروش پرداخت می¬کنند.
قیمت پیشنهادی، که قیمت پرداخت شده برای خرید اوراق است، نشان دهندۀ ارزش خالص دارایی (NAV) به اضافه کارمزد اولیۀ فروش است. اصولاً کارمزد فروش به صورت درصدی از کل قیمت پیشنهادی اوراق تعیین می¬شود و بسته به مدت صندوق بین ۵-۵/۳ درصد قیمت اولیۀ اوراق است. اگر دارندۀ اوراق بخواهد این اوراق را برای مدت کوتاهی نگه دارد، اثر کارمزد فروش بر ارزش سرمایه¬گذاری آن قابل توجه خواهد بود. طبیعتاً هر چه دورۀ نگه داری این اوراق بیشتر باشد این اثر کمرنگ¬تر خواهد شد.
۲-۱۰- هزینه¬های عملیاتی و نظارتی: این صندوق¬ها به طور سالانه هزینه¬هایی را برای عملیات و فعالیت¬های نظارتی، سازماندهی و …پرداخت می¬کنند. ولی از آن جایی که این صندوق¬ها سبد دارایی مشخص و ثابتی را ارایه می¬کنند، در نتیجه هزینه¬های مدیریتی نداشته و به دلیل محدود بودن معاملات هزینه¬های عملیاتی به ویژه در مقایسه با شرکت سرمایه-گذاری با سرمایۀ باز ناچیز است. این هزینه¬ها عموماً بین ۵/۱ تا ۲ دلار به ازای هر هزار دلار سرمایه گذاری می¬باشد.
۱۱- قوانین و شفافیت مالی
با توجه به نقش و اهمیت شرکت¬های سرمایه¬گذاری در بازارهای مالی کشورها و نظر به ضرورت ثبات اعتماد عمومی با این گونه شرکت¬ها، از سال¬ها قبل، مقررات دقیقی بر این شرکت¬ها حاکم بوده و نظارت مستمری بر کار آن¬ها برقرار شده است.
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع تابع قوانین مرکزی خاص بوده و تحت نظارت SEC می¬باشند. این صندوق¬ها علاوه بر آن که تابع قانون اوراق بهادار می¬باشند، همانند شرکت-های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز و ثابت تابع قانون شرکت¬های سرمایه¬گذاری نیز می¬باشند. آن¬ها موظف¬اند در اعلامیۀ پذیره¬نویسی خود جزییات طرح صندوق و خطرات احتمالی سرمایه¬گذاری را برای عموم افشا کنند. این شرکت¬ها موظف¬اند در اعلامیۀ پذیره¬نویسی اهداف سرمایه¬گذاری، سبد دارایی (اوراق بهادار)، هزینه¬ها و کارمزد فروش، شرایط خرید و فروش سهام، مشخصات حامی، امین و ارزیاب اوراق و مدیران اداره کنندۀ صندوق و سوابق آن¬ها را در زمینه¬های مدیریت سبد اوراق بهادار به اطلاع عموم برسانند و هر نوع تغییر بعدی در مدیریت تخصصی اوراق بهادار را نیز بلافاصله اعلام دارند.
علت این امر در آن است که موفقیت یک شرکت سرمایه¬گذاری به شدت تحت تأثیر تخصص و دانش مدیران اداره کنندۀ اوراق بهادار آن می¬باشد.
این شرکت¬ها همواره باید اطلاعات مربوط به سوابق عملکرد خود رادر مقایسه با شاخص¬های معتبره منتشره افشا کنند. این اطلاعات در صورت وجوه سابقه تا ۱۰ سال قبل را باید شامل شود. هم¬چنین به دارندگان صندوق لازم است گزارش سالیانه¬ای مشتمل بر وضعیت مالی- که توسط حسابرسان مستقل صندوق حسابرسی شده باشد- و تصمیمات مدیریت صندوق در خصوص عملیات صندوق، استراتژی¬ها و … ارائه شود.
شرکت¬های سرمایه¬گذاری معمولاً از استقراض ممنوع هستند و این شرکت¬ها باید از استانداردهای خاص حسابداری و گزارش گری مالی تبعیت کنند.
هر نوع تغییری در قرارداد مدیریت باید با تصویب مجمع عمومی سهامداران اتخاذ شود. این شرکت¬ها باید در جهت حفظ منافع سهامداران اقدام کنند و از تضییع حقوق سهامداران به نفع مدیران جلوگیری کنند.
نگاهی بر قوانین این صندوق¬ها در سایر کشورها نشان می¬دهد که این قوانین مواردی از جمله حداقل سرمایۀ لازم برای ایجاد وادامۀ فعالیت صندوق، تعریف و حدود وظایف حامی، امین و ارزیاب و شرایط آن¬ها، شرایط انحلال و تصفیۀ صندوق، امکان جانشینی برخی اوراق، بازخرید، حق¬الزحمه¬ها و هزینه¬ها، فرم¬های پذیره¬نویسی اوراق، حدود فعالیت¬های مجاز صندوق، ممنوعیت صندوق از برخی فعالیت¬ها (وام دهی، عملیات لیزینگ و …) و … را پوشش می¬دهند. در بعضی از کشورها شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز به شرط تقسیم سود از معافیت مالیاتی استفاده می¬کنند.
۱۲- مالیات¬ها
به طور کلی دارندگان اوراق مشاع باید بابت بهره، سود سهام و عایدات سرمایه¬ای مالیات پرداخت کنند. برخی از صندوق¬ها از مالیات بردرآمد معاف هستند که شرایط آن بسته به قوانین کشورهای مختلف و نوع صندوق¬ها متفاوت می¬باشد.
سود اوراق چه به صورت نقد دریافت شود و چه مجدداً سرمایه¬گذاری شود، مشمول مالیات می¬شود؛ حتی در مواردی که یک سری از این اوراق با اوراق دیگری معاوضه شود.
۱۳- مزایا و معایب صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع
۱-۱۳- مزایا
•    مدیریت حرفه¬ای: ترکیب سبد دارایی مالی این اوراق با استفاده از خدمات مشاوره¬ای مدیران مالی متخصص در این زمینه صورت می¬گیرد و در زمان خرید اوراق بهترین بازده را متناسب با هدف صندوق به همراه دارد.
•    تنوع بخشی اوراق بهادار: امکان خرید تعداد بیشتری از اوراق را با سرمایۀ مشخص برای سرمایه¬گذار فراهم کرده و از این طریق ریسک سرمایه¬گذاری در بازار پول و سرمایه را برای او کاهش می¬دهد.
•    تنوع در صندوق¬ها برای سلیقه¬های مختلف: وجود صندوق¬های مختلف و حتی ایجاد سری¬های مختلف اوراق مشاع توسط یک صندوق طیف گسترده¬ای از اوراق را با اهداف متنوع و با ریسک¬پذیری متنوع در پیش روی سرمایه¬گذاران قرار می¬دهد.
•    برنامه¬های خرید متنوع: پرداخت اوراق خریداری شده می¬تواند به صورت نقد و یا با شرایط خاص صورت گیرد. هم¬چنین سپرده¬گذاری در این اوراق می¬تواند با اجازۀ کتبی سپرده¬گذار به کارگزار از محل بخشی از حقوق یا درآمد ثابت شخص به طور اتوماتیک و متناوباً صورت گیرد.
•    تأمین منابع مالی مورد نیاز شرکت¬های پذیرش شده در بورس به روشی آسان¬تر و با هزینۀ کمتر.
•    سهولت در برنامه¬ریزی دارایی¬ها و ارث: بر این اساس خریدار به کارگزار خود کتباً اجازه می¬دهد پس از مرگ وی دارایی¬هایش بخ چه صورت به بازماندگان¬اش منتقل شود تا درگیر مالیات و بوروکراسی دولتی نشود.

•    قابلیت انتقال.
•    قابلیت وثیقه گذاشتن برای اخذ وام.
•    قابلیت تضمین سپاری برای خرید اوراق به صورت نقد ونسیه.
•    ارائۀ سایر خدمات مشاوره¬ای مالی، بیمه¬ای و …
۲-۱۳- معایب
•    نامناسب برای سرمایه¬گذاری کوتاه مدت: به دلیل کارمزد قابل توجه معاملات اوراق، چنین سرمایه¬گذاری برای کوتاه مدت چندان مناسب نیست و سود رضایت¬بخشی را برای سرمایه¬گذار نخواهد داشت.
•    عدم امکان دسترسی سریع به پول: از آن جایی که طبیعت چنین سرمایه¬گذاری¬هایی بلندمدت است امکان نقدینگی سریع آن فراهم نیست و بازپرداخت وجه اوراق فروخته شده تا هفت روز می¬تواند به تعویق افتد.
•    ریسک¬پذیری: هر چند در مقایسه با بسیاری از سرمایه¬گذاری¬های دیگر از ریسک کمتری برخوردار است و لیکن ریسک¬های زیر برای چنین اوراقی متصور است:
ریسک بازار، که به واسطۀ نوسانات قیمت اوراق بهادار موجود در سبد دارایی و سود حاصل از آن به وجود می¬آید و هیچ تضمین و بیمه¬ای برای آن وجود ندارد.
ریسک عملیاتی، به واسطۀ عدم اطمینان از عملکرد مدیریت صندوق و ارکان آن به وجود می¬آید.
ریسک نقدینگی، عدم توانایی در نقد کردن دارایی¬های موجود در سبد و پرداخت اوراق باز خرید شده و یا هرگونه پرداخت دیگر.
ریسک اعتباری، عدم پرداخت به موقع سود و یا اصل بهای اوراق به متقاضی فروش آن و یا در زمان سر رسید.
بخش پنجم- شرکت¬های سرمایه¬گذاری در ایران
۱- پیشینۀ شرکت¬های سرمایه¬گذاری در ایران
در ایران از مجموعۀ شرکت¬های سرمایه¬گذاری تنها شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت فعالیت دارند. هر چند که تأسیس اولین شرکت پذیرفته شده در بورس به حدود سه دهۀ قبل برمی¬گردد ولیکن این شرکت¬ها هنوز جایگاه واقعی خود را در بازار سرمایۀ ایران پیدا نکرده¬اند؛ به طوری که پس از یک دورۀ طولانی وقفه در تأسیس این شرکت¬ها، شاهد ظهور مجدد آن از سال ۱۳۷۴ می¬باشیم.
از نظر ساختار قانونی این شرکت¬ها در قالب یک شرکت سهامی تأسیس شده و تابع قانون تجارت می¬باشند. اگر چه آن دسته از شرکت¬های سرمایه¬گذاری موجود در بازار اوراق بهادار تابع قوانین و مقررات ناظر بر شرکت¬های پذیرفته شده در بورس نیز می-باشند.
نکتۀ دیگر آن که بسیاری از این شرکت¬ها با وجود نام خاص خود ولیکن در عمل ماهیت یک شرکت سرمایه¬گذاری را ندارند و یا حداقل آن که به فعالیت¬های دیگر نیز می¬پردازند. در نتیجه استفادۀ نامناسب از واژۀ شرکت سرمایه¬گذاری برای نام این شرکت¬ها با هویت و زمینۀ فعالیت متفاوت به نام شرکت¬های سرمایه¬گذاری در بازار تأمین منابع نقش ایفا کنند. این مسئله به واسطۀ نبود یک قانون خاص برای تعریف شرکت سرمایه¬گذاری است.
۲- بستر قانونی ایجاد شرکت¬های سرمایه¬گذاری در ایران- شرایط موجود و راهکارها
۱-۲- شرایط موجود: متأسفانه هیچ نوع مقرراتی در زمینۀ ایجاد، نحوۀ اداره و نظارت بر شرکت¬های سرمایه¬گذاری وجود ندارد و قانون تجارت ایران در مورد این شرکت¬ها ساکت است.عده¬ای به اشتباه تصور کرده¬اند که مقررات ناظر بر شرکت¬های سهامی عام برای این نوع شرکت¬ها پاسخ¬گو می¬باشد و نیاز به مقررات جدیدی ندارد. باید متذکر شد که این استدلال به هیچ وجه درست نیست زیرا صرف نظر از این که مقررات مربوط به شرکت¬های سهامی عام که حدود ۳۰ سال پیش به تصویب رسیده است دارای نواقصی می-باشد، به خصوص در مورد نوع جدید شرکت¬های سهامی عام (با تعداد بیشتر و سهامداران جزء) که بهتر است آن¬ها را شرکت¬های عمومی بنامیم با توجه به حکم فرما بودن حقوق خصوصی بر قانون تجارت، به هیچ وجه برای حفظ حقوق سهامداران اقلیت کافی به مقصود نمی¬باشد.
علاوه بر آن تنها شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ ثابت به دلیل وضعیت سرمایه و شرایط افزایش سرمایۀ آن می¬تواند از برخی جهات شباهت به شرکت¬های سهامی تابع قانون تجارت داشته باشد.
هر چند که ویژگی خاص این شرکت¬ها از نظر حدود فعالیت آن¬ها، لزوم حداقل سرمایه، لزوم تنوع بخشی به سبد اوراق بهادار خود و …از جمله دلایلی است که وجود قانون خاص را برای این شرکت¬ها ضروری می¬کند.
از سوی دیگر ویژگی خاص شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز نوسان روزانۀ سرمایه- باعث شده که این شرکت¬ها در قالب شرکت¬های تجاری تعریف شده در قانون تجارت نگنجند.
صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع نیز از وضعیتی تقریباً مشابه برخوردارند. در این خصوص نیز تعریفی از اوراق بهاداری که بتواند بیان کنندۀ ماهیت اوراق مشاع باشد در قانون وجود ندارد.
۲-۲- ایجاد صندوق سرمایه¬گذاری مشاع در ایران- راهکارها و محدودیت¬ها:
همان گونه که در بالا اشاره شد لازم است قانونی خاص برای تعریف این نوع شرکت¬ها و صندوق¬ها، حدود فعالیت و عملیات آن¬ها، ارکان و دیگر شرایط آن تدوین شده و به تصویب رسد. در شرایط خاص و نبود قانون مورد نظر، دو راهکار برای ایجاد این نوع صندوق در چارچوب مقررات متصور است که در این جا به بررسی آن می¬پردازیم.
۱-۲-۲- انعقاد قرارداد بر اساس مادۀ (۱۰) قانون مدنی: مادۀ (۱۰) قانون مدنی اشاره دارد: قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده¬اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.
همان گونه که قبلاً اشاره شد، این صندوق¬ها می¬توانند در قالب یک توافق¬نامه- که تمامی مفاد اساس نامۀ آن را شامل هدف، ترکیب پرتفو، مشخصات حامی، امین و ارزیاب و وظایف هر یک، مدت صندوق، شرایط بازخرید و …در بردارد – ایجاد شود. در دیگر کشورها به دلیل وجود قانون مدون برای این شرکت¬ها، پشتوانۀ این قرارداد نیز قانونی است که قرارداد را برای این فعالیت خاص به رسمیت می¬شناسد و سازمان خاصی را متولی صدور مجوز تأسیس یا لغو آن، نظارت بر عملکرد و هم¬چنین تهیه و ابلاغ مقررات و دستورالعمل¬ها برای چنین صندوق¬هایی می¬کند.
در ایران مادۀ (۱۰) قانون مدنی کشور امکان ایجاد این صندوق¬ها در قالب انعقاد قرارداد میان مؤسسین صندوق و مشتریان را فراهم نموده است. در واقع لازم است در قرارداد کلیۀ شرایط لازم از جمله وظایف صندوق، حامی، امین و ارزیاب، نحوۀ بازخرید و تضمین آن، قیمت گذاری، لیست اوراق، هزینه¬ها، پرداخت سود، مدت صندوق و …قید شود. این راهکار اگر چه زمینه را برای آغاز و تا حدودی توسعۀ فعالیت این واسطه¬های مالی فراهم می¬آورد و لیکن به دلیل فقدان برخی حلقه¬های این زنجیره ادامۀ فعالیت با مشکلاتی مواجه خواهد شد:
۱- طبق قرارداد صندوق در ازای پول دریافتی از سرمایه¬گذار مجاز به صدور برگه و یا گواهی است که نشان دهندۀ مالکیت شخص از حصه¬های سهام¬های موجود در پر تفو می-باشد.
اما از آن جایی که یکی از ابزارهای رونق و بقای این صندوق¬ها بازار ثانویه می¬باشد، مادام که این برگه¬ها به عنوان اوراق بهادار قابل معامله در بازار ثانویه شناخته نشوند، امکان معاملۀ آن¬ها در این بازار میسر نخواهد بود.
۲- اگر چه با انعقاد قرارداد فی مابین صندوق و امین که اصولاً یک بانک می¬باشد، امکان این معامله از طریق شعب به وجود می¬آید.
۳-چنان چه صندوق برخلاف قرارداد عمل نماید سازمان خاصی برای رسیدگی به تخلفات صندوق وجود نداشته و تعهدات صندوق در قبال سرمایه¬گذاران نامشخص است.
۴- نبود سازمان نظارتی تخصصی بر عملکرد این صندوق¬ها و نبود محدودیت¬های خاص در ترکیب سبد دارایی¬های مالی و در نتیجه عدم تنوع بخشی مناسب مخاطراتی را در عملکرد صندوق به همراه خواهد داشت که تسری این زیان¬ها به سرمایه¬گذاران اوراق مشاع، عدم اطمینان نسبت به این صندوق¬ها را به دنبال داشته و مشکلاتی را بر سر راه بقا و رونق چنین ابزاری در کشور فراهم می¬آورد.
۲-۲-۲- ایجاد صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع در قالب شرکت¬های تعاونی:
ویژگی منحصر به فرد شرکت¬های تعاونی در نامحدود بودن سرمایۀ شرکت و تعداد سهام آن در صورت ادارۀ آن به شکل شرکت سهامی می¬باشد.
از طرف دیگر در صورت احراز شرایط لازم برای عضویت در بورس اوراق بهادار امکان معاملۀ سهام این شرکت¬ها (به ویژه در خصوص شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز) فراهم خواهد شد. به نظر می¬رسد شرکت¬های تعاونی سهامی حائز این شرایط که مهم¬ترین آن¬ها به شرح زیر است می¬باشند:
•    شرکت باید سهامی عام باشد.
•    سهام عادی دارای حق رأی باشد.
تبصره: چنان چه شرکت دارای سهام با شرایط ویژه باشد در صورت تأیید هیئت پذیرش اوراق بهادار و تصویب شورای بورس قابل پذیرش در بورس است.
•    حداقل سرمایه ۱۰۰ میلیارد ریال.
•    عدم تمرکز بیش از ۸۰% از سهام شرکت نزد کمتر از ۱۰% سهامداران در ابتدای ورود به بورس.
•    سودآوری طی دو دورۀ متوالی.
بررسی مقایسه¬ای شرایط شرکت¬های تعاونی با صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع و شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز:
در این بخش به مقایسۀ برخی عناصر کلیدی و مشترک در صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع و هم¬چنین شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز با شرکت¬های تعاونی می¬پردازیم:
۱- هر سه تشکل دارای سرمایۀ باز می¬باشند.
۲- قابلیت واگذاری سهام به غیر: در مورد M.F,U.I.T این واگذاری از طریق بازار ثانویه و یا به واسطۀ حامی صورت می¬گیرد. در مورد شرکت¬های تعاونی این واگذاری تنها به عضو و افراد جدید واجد شرایط امکان¬پذیر است و شرط عضویت و خرید حداقل سهام مقرر در اساس نامۀ شرکت و …شده است.
۳- فروش سهام (یا اوراق مشاع): در شرکت¬های تعاونی این امر یا از طریق واگذاری سهام به غیر امکان¬پذیر است و یا از طریق استعفای عضو که در این حالت شخص کلیۀ سهام خود را از دست می¬دهد.
هر چند قانون در خصوص امکان بازخرید تعدادی از سهام مسکوت مانده است ولیکن بند (۴) مادۀ (۲۲) قانون شرکت¬های تعاونی مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۵۰ امکان بازخرید و بازپرداخت سهام را از طریق قید شرایط آن در اساس نامه بازگذاشته است.
۴- تعداد سهام: خرید اوراق بهادار این صندوق¬ها و شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز محدود به خرید حداقل سهمی می¬باشد، در مورد شرکت¬های تعاونی اصل بر یکسان بودن تعداد سهام است مگر در اساس¬نامه شرایط خاصی در نظر گرفته شود و یا مجمع عمومی برای برخی اعضا حدودی بیشتر را قائل شود در هر حال میزان سهم هر شخص نباید از ۱۵% سهام شرکت تجاوز نماید.
۵- حق رأی درشرکت¬های تعاوین بدون در نظر گرفتن تعداد سهام برای همۀ اعضا یکسان است ولی در M.F حق رأی متناسب با سهام بوده و در U.I.T دارندۀ اوراق حق رأی ندارد مگر آن که صندوق چنین حقی را برای وی در نظر بگیرد.
۶- ارکان شرکت¬های تعاونی عبارت¬اند از: مجمع عمومی (عادی، فوق¬العاده و مجمع مؤسس)، هیئت مدیره و بازرس یا بازرسان شرکت و حال آن که ارکان صندوق عبارت است از:
حامی، که برخی وظایف هیئت مدیره و مدیریت¬های تحت نظر آن را دارد. هر چند برخی از وظایف امین نیز در این صندوق¬ها جزء مسئولیت¬های هیئت مدیره در شرکت تعاونی می-باشد.
امین صندوق که برخی وظایف آن مشابه وظایف بازرس از نظر کسب اطمینان از صحت عملیات صندوق، نظارت بر آن¬ها، جواب¬گویی و رسیدگی به شکایت و … سهامداران می¬باشد.
ارزیاب که می¬تواند نقشی چون بازرس را صرفاً برای تأیید و ارزشیابی قیمت ارواق ایفا نماید.
در مورد صندوق¬های سرمایه¬گذاری مشاع به واسطۀ غیر پویا بودن فعالیت طبیعتاً نیازی به تغییر استراتژی صندوق یا تدوین دستورالعمل داخلی جدید و یا تصمیم¬گیری دربارۀ ذخایر و توزیع سود وجود ندارد و کلیۀ این تصمیمات در ابتدای تشکیل صندوق توسط حامی که از نظر این نوع عملیات مشابه مجمع مؤسس شرکت¬های تعاونی می¬باشد اتخاذ شده است. اگر چه در مورد شرکت¬های سرمایه¬گذاری با سرمایۀ باز ترکیبی مشابه ارکان شرکت¬های تعاونی به دلیل ماهیت پویا و نیاز به تعیین استراتژی آن¬ها دیده می¬شود.
پایان سخن
نظام بانک¬داری اسلامی ایران سپرده¬گذاری را به عنوان قراردادی به شمار می¬آورد که بر مبنای مشارکت طرفین در سود و زیان سرمایه¬گذاری حاصل از آن منبع مالی صورت گیرد. در چنین نظامی تعیین هر گونه سودی در زمان انعقاد قرارداد مجاز شمرده نمی¬شود. از این نقطه نظر ملاحظه می¬شود که صندوق¬های مذکرو بر مبنای مشارکت در طرح خاصی (خرید مجموعۀ مشخصی از اوراق بهادار) پایه¬ریزی شده¬اند با تبعیت از همین اصل هیچ گونه تضمینی را در قبال سود مشخصی برای سرمایه¬گذار ارائه نمی¬دهند و امکان ریسک حاصل از کاهش ارزش اوراق موجود و هم چنین ضرر را نیز در قرارداد قید می¬نمایند.
به نظر می¬رسد ایجاد و راه¬اندازی این صندوق¬ها در صورت فراهم شدن بستر قانونی مناسب آن، بتواند ابزار مالی مناسبی در نظام مالی اسلامی برای تشویق پس¬انداز کنندگان و تجهیز بیشتر منابع باشد. خصوصاً آن که این صندوق¬ها با افزایش امکان دسترسی گروه-های بیشتری از افراد، از نظر سطح درآمدی و هم¬چنین مناطق دور از سازمان بورس و دفاتر کارگزاری آن،  متقاضیان بازار اوراق بهادار را افزایش می¬دهد که خود نقشی مهم در افزایش حجم و ارزش معاملات در بورس و عمیق¬تر شدن این بازار به همراه خواهد داشت.
در پایان خاطر نشان می¬سازد اگر چه با استناد به موارد یاد شده در بخش پنجم این گزارش روزنه¬هایی برای ایجاد چنین تشکل¬های در چارچوب قوانین و مقررات موجود دیده می¬شود ولیکن ضعف و کمبود قوانین خاص در تبیین ماهیت و حدود فعالیت این شرکت¬ها و نحوۀ نظارت بر آن¬ها و هم¬چنین نبود تعریف قانونی مشخص برای شرکت¬های سرمایه-گذاری عواقب بد و جبران¬ناپذیری را از نظر تأثیرگذاری بر قیمت¬ها، اختلال و ایجاد نوسانات شدید در بازار اوراق بهادار و …می¬تواند به دنبال داشته باشد که نهایتاً منجر به خدمات نوین مالی و چننی مؤسساتی خواهد شد.