امام علی (ع) كشته عدل خویش

و امرت لاعدل بینکم (و فرمان یافته ام که میان شما عدالت کنم) و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل (و چون میان مردم حکم کردید، به عدالت حکم کنید) در صورتی که مفهوم ظلم در موارد غیر اجتماعی نیز به کار رفته است. مانند:
   
ان الشرک ظلم عظیم
(همانا شرک به خداوند ظلم عظیمی است)
   
ربنا ظلمنا انفسنا
(پروردگارا ما به خود ظلم کردیم)
عدالتی که علی (ع) به جهت شدت پایبند بودن برآن به شهادت رسید نیز همین عدالت اجتماعی است نه عدالت فردی «5» با این توضیح که عدالت علی(ع) یعنی اینکه امیرالمومنین (ع) نه تنها عادل بوده است و به عدالت رفتار می کرده است که خواهان اجرای عدالت در اجتماع نیز بوده است.
در واقع امام علی (ع) نه تنها عادل بود بلکه به منظور عملی ساختن فرمان پروردگار «کونوا قوامین بالقسط درپی اجرای عدالت و گسترش آن در جامعه بود. قیام به قسط یعنی اقامه و به پاداشتن عدل و این غیر از عدالت فردی و عادل بودن از جنبه شخصی است اجرای عدالت در نظر امیرالمومنین علی (ع) از آن رو مهم، ضروری و گریزناپذیر است که اصلاح جامعه را در گرو آن می داند:
   
و من الناس من لایصلحها الاالعدل
توده را جز اجرای عدالت، چیزی اصلاح نمی کند. علی (ع) اجرای عدالت را زمینه ساز نابودی فساد اجتماعی می داند و داروی درد جوامع را اجرای عدالت می داند و از همین رو اجرای آن را به همه توصیه می کند و بر حاکمان ضروری می شمارد. و اگر خود خلافت را می خواست، برای آن بود که سنت رسول خدا را بر پای دارد و عدالت را بگمارد. نه آنکه دل به حکومت خوش کند و مردم را به حال خود واگذارد.

در نامه یی که هنگام خلافت ظاهری خود به عثمان پسر حنیف که از جانب او در بصره حکومت داشت نوشت و او را سرزنش کرد که چرا به میهمانی ای رفته که توانگران در آن بوده اند نه مستمندان، گوید: «بدین بسنده کنم که مرا امیر مومنان گویند و در ناخوشایندی های روزگار شریک مردم نباشم؟ یا در سختی زندگی بر ایشان نمونه یی نشوم؟»حضرت علی (ع) رضایت عمومی اجتماع را در گرو اجرای عدالت می داند و عدالت را نه تنها تضمین کننده آرامش درونی افراد که گنجایش ظرف عدالت را وسیع می داند، در حالی که گستره ظلم را تنگ می شمرد. می فرماید: ان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق .

«در عدالت گشایش برای عموم است، آن کس که عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.» عدالتخواهی در آموزه تشیع امری فراگیر است و ائمه، عموما به این موضوع با دیده ضرورت می نگریسته اند. امام سجاد (ع) در ضمن دعای مکارم الاخلاق بسط و گسترش عدل و عدالت را از خداوند طلب می کند: و البسنی زینه المتقین فی بسط العدل اقامه عدل اگر چه از سوی یک یا چند نفر در جامعه مطلوب است ولی قدر و منزلت بزرگ در زمینه عدالت گستردگی و اقامه آن در سطح وسیع اجتماع است و از همین رو است که امام سجاد (ع) توفیق گسترش آن را طلب می کند.
حضرت علی (ع) همچنین در سفارشی به زیاد بن ابیه که وی را به جای عبدالله بن عباس، به فارس و شهرهای پیرامون آن حکومت داد، فرموده است:
«عدالت را بگستران، و از ستمکاری پرهیز کن، که ستم رعیت را به آوارگی کشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد.»

آن حضرت در ضمن خطبه ۸۷ می فرماید: «مگر من پرچم ایمان را در بین شما استوار نساختم؟ و از حدود و مرز حلال و حرام آگاهی تان ندادم؟ مگر پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما نپوشاندم؟ و نیکی ها را با اعمال و گفتار خود در میان شما رواج ندادم؟» «علی (ع) هرگز در راه اجرای عدالت مسامحه را جایز نمی داند به ویژه در جایی که پای بیت المال در میان باشد می خروشد. وی درباره اموال فراوان بیت المال که یکی از حکام به بعضی از خویشاوندان خود بخشیده بود، فرمود: «به خدا سوگند بیت المال تاراج شده را هر کجا بیابم به صاحب اصلی آن باز می گردانم گرچه با آن ازدواج کرده، یا کنیزی خریده باشند، زیرا در عدالت گشایش برای عموم است و آن کس که عدالت برای او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.» اگر در جامعه یی این پندار غالب شود که روی آوری به عدالت و اجرای آن در هر شرایطی از وجود ستم در جامعه والاتر است، آن جامعه خود به اجرای عدالت خواهد پرداخت و مردم خود قیام به قسط خواهند کرد.

وجود عدالت در جامعه نه فقط برای تامین خدایی شدن انسان ها و حرکت رو به بالای جامعه ضروری است که حتی ثبات و دوام حکومت به آن بستگی دارد:
سخن آخر اینکه علی (ع) مربی و امامی است که اهل ملل و ادیان عالم به عظمت او اقرار می کنند. ادیب جهانی مسیحی، جرج جرداق لبنانی، او را «صوت عدالت انسانی» می نامد و پنج جلد کتاب بی نظیر درباره او می نویسد و دست تمنا به سوی تاریخ می گشاید و به تاریخ خطاب می کند: آیا نمی شود به نام تکرار تاریخ یک علی بن ابیطالب دیگر به بشریت ارزانی داری؟

چهره علی در هاله یی اثیری، از عدالت و انسان دوستی، هر لحظه بر زندگی بشریت می تابد و خون عدالت، که به هنگام «نماز صبح» از پیشانی نورانی او بر محراب ریخت، هر بامداد خورشید را بیدار می کند تا فریاد علی را همگان بشنوند: عدالت، عدالت …. و سرانجام این عدالت است که بر همه جا و همه چیز حاکم می گردد. اجرای عدالت از نظر علی(ع) با نیت پاک و کاستن از طمع و افزودن بر ورع و پرهیزکاری میسر است. و سر انجام علی (ع) به لقا حق رسید و عدالت نگاهبان امین و بر پا دارنده مجاهد خود را از دست داد.