نقدی بر فیلم نازنین

می گویند این فیلم ضعیف است، منتقدان «فیلم بین» حرفه ای چنین اعتقادی درمورد فیلم «نازنین» دارند. ولی تماشاگران عادی سینما چنین به نقد این فیلم نمی نشینند و پای حرف های آنان که بنشینی معتقدند فیلم «نازنین» سرگرم کننده است. می توان فیلم را تا انتها تماشا کرد و صدای خنده خود و دیگران را در سالن شنید. اما آیا باید همه فیلم هاخیلی سنگین، عمیق، اثرگذار… باشد؟ نمی شود سینما را مکانی برای تفریح هم دید؟ نمی شود که ساده، بی آلایش با قصه ای نه خیلی پیچیده هم فیلم ملودرام ساخت. فیلم «نازنین» یک فیلم هنری نیست، ملودرامی با دیالوگ های پیچیده نیست، یک کار خودمانی است، اثری برای دقایقی تفریح، استراحت ذهن، خندیدن و صد البته با بازیگری های حرفه ای دنیای کمدی، از زخم جامعه می گویند و همچنین با روایتی که از جنس قصه های «یکی بود یکی نبود» است. مهدی گلستانه، مستانه مهاجر، محمد حسین فرحبخش کارگردان، تدوینگر و تهیه کننده این فیلم در نشست نقد و بررسی فیلم «نازنین» پس از اکران فیلم در «سینما تک روزنامه ایران» از روزهای ساخت و اساساً چرایی ساخت این فیلم گفتند که می خوانید.

آقای گلستانه! سینما گونه های مختلف دارد و بالطبع بر اساس هر ژانر نیز قصه متفاوت و مخاطب های خاص شکل می گیرد. فیلم «نازنین» از دسته فیلم های تجاری محسوب می شود که مخاطب سینمای هنری را به خود جلب نمی کند، ولی تماشاگر خود را هم دارد، چرا این ژانر از سینما را انتخاب کردید؟

 

مهدی گلستانه: برای جواب این سؤال باید کمی به گذشته برگردم؛ به سال ۷۲ و ۷۳ که در هنرستان صدا وسیما مشغول به تحصیل بودم، از همان مقطع زمانی جذب گروه های فیلمسازی شدم، در فضای دستیارکارگردانی و منشی صحنه پیش رفتم تا بیاموزم و توان آن را پیدا کنم که فیلمی را بسازم که همیشه دوست داشتم کارگردان چنین فیلم هایی باشم، اما در مورد سینمای مورد علاقه ام، برمی گردم به فضای سینمای ملودرام و ذکر این نکته که همیشه بیش از همه مخاطب برایم مهم است.

قبل از این که فیلمسازی سینما را شروع کنم چند مورد سریال پیشنهاد داشتم، ولی در آن فضا حس کردم، نه! اینجا جای من نیست، اینجا باید برای ساخت یک سریال تلویزیونی خیلی چیزها را باید فدا کرد. همین شد که دنیای جعبه جادویی را رها کرده به فضای هنر هفتم وارد شدم.

برای کار در تلویزیون چه چیزهایی را باید فدا می کردید!؟

مهدی گلستانه: در فضای تلویزیون ساخت سریال های طنز اولویت بیشتر داشته و بودجه و فضای ساخت بیشتری به آن ها داده می شود. البته طنز سازی از نگاه مسئولان تلویزیون به معنای واقعی کلمه طنز است نه ساخت فیلم های کمدی، یعنی تماشاگر به هر قیمتی بخندد، حتی با استفاده از لوده بازی.

گفتم سینمای مخاطب محور مورد توجه ام است، اما نه به هر قیمت و نه با زیر سؤال رفتن آرمان هایم در فضای کارگردانی سینما، هیچ وقت دنبال فیلمسازی نبودم که بگویم این فیلم را برای دل خودم ساختم یا فیلم من مخاطب خاص دارد.

البته این را بگویم خودم مخاطب فیلم های هنری هستم، ولی به عنوان کارگردان دوست دارم فیلم ام جدا از این دنیا باشد؛ فیلم های من مخاطب خاص ندارد، دنبال فیلم هنری و دنیای فیلمنامه های خیلی متفاوت نیستم، سینمای قصه گو را دوست دارم.

خانم مستانه مهاجر! تدوین فیلم در ژانرهای مختلف چه حس و حال و رویکردی دارد؟

نوع تدوین هر فیلم بر اساس مناسبات و ادبیات خاص آن با دیگر فیلم متفاوت است.به طور مثال در فضای فیلم های اجتماعی یک تدوینگر باید دقت کند که این فیلم اجتماعی در چه فضایی ساخته شده و کارگردان اثر چه نکته هایی را پررنگ تر از مباحث دیگر می خواهد به مخاطب خود بگوید. البته توجه به این که مخاطبان این فیلم اجتماعی چه نوع تماشاگرانی هستند، مورد توجه قرار می گیرد. فقط فیلم مهم نیست ما باید نگاه کنیم مخاطب این اثر چه طیف جامعه است و بر اساس آن نگاه مخاطب، مونتاژ فیلم مسیر خود را شروع و به پایان می رساند.

وقتی بازیگری با یک کارگردان شروع به کار می کند اگر هر دو به کار خود از نگاه هنری نگاه کنند باید به یک قرابت فکری برسند، این قرابت اندیشه در فضای کارگردانان و تدوینگران نیز از ملزومات است یا اهمیت چندانی ندارد؟

مستانه مهاجر: اهمیت رسیدن به یک نگاه واحد، در نوع ساختار فیلم، اگر بین تدوینگر و کارگردانان برقرار نشود، فیلم آنچه باید بشود، نمی شود، یا همکاری این دو نفر سرانجام نخواهد گرفت. یک تدوینگر از زاویه همه عوامل فیلم باید به اثر نگاه کند.

پس می توان گفت تدوینگر می تواند تلاش یک تیم سینمایی را درخشان یا ازسوی دیگر ویران کند؟

مستانه مهاجر: کل زحمت های یک تیم که سر صحنه های فیلمبرداری تلاش کردند دست آخر روی میز تدوین قرار می گیرد و تدوینگر است که انتخاب می کند چه چیدمانی برای راش های یک اثر داشته باشد، البته با نگاه کارگردان درمراحل تدوین همراه شود تا قصه فیلم از مسیر دلخواه کارگردان خارج نشود.

معمولاً مطلوب ترین شرایط برای یک کارگردان این است که مونتاژ فیلم همزمان به روزهای تولید انجام گیرد و ایده آل تر این است که تدوینگر فیلم فردی باشد که کارگردان اعتماد صد درصد به کار تخصصی وی داشته باشد.

این که یک فیلم همزمان با تولید مونتاژ شود و تدوینگر هم مورد اعتماد کامل کارگردان باشد یعنی خوشبختی (خنده) و در جریان ساخت فیلم «نازنین» این دو رکن اصلی وجود داشت.

اگر فیلم مونتاژ همزمان نداشته باشد چه فرقی می کند؟

مهدی گلستانه: اتفاق عجیبی نمی افتد ولی می تواند گره سختی هم ایجاد کند، مثلاً اگر یک پلان فیلم کاستی و نقصی داشته باشد، آن زمان است که گره ایجاد می شود، وقتی روزهای ضبط تمام شده و گروه دیگر گرد هم نیستند جمع وجور کردن دوباره تیم برای گرفتن یک پلان دشوار است. از سوی دیگر، بازیگری در دنیای نقش، متفاوت است. شاید نهایت هم آنچه باید شود، نشود، ولی وقتی مونتاژ همزمان است و عوامل فیلم مورد نظر آماده هستند، پلان تکرار ضبط می شود.

یک نکته دیگر که متأسفانه یا خوشبختانه زیاد درگیر آن نیستم، حساسیت خاص کارگردانان روی پلان به پلان دقایق ضبط شده فیلمشان است. این حساسیت ویژه اغلب موجب ناخشنودی فضای کار میان کارگردانان و تدوینگران می شود، اما وقتی با دید مهربان به ماجرا نگاه کنیم هم به حساسیت کارگردانان و هم به تدوینگران حق می دهیم ولی وقتی به تدوینگر فیلم خود اعتماد کامل داشته باشید، که مسیر چیدمان راش های فیلم را در یک جاده درست پیش ببرد، روایت داستان نیز مقبول تر به نگاه تماشاگر بنشیند حساسیت هایمان کمتر می شود نتیجه اثر نیز ساختار بهتری خواهد داشت.

خانم مهاجر! آقای گلستانه از حساسیت خاص کارگردانان بر سکانس به سکانس فیلمشان گفتند و شاید باید به این وابستگی شان حق هم داد، شما در این فضا چقدر حساس هستید؟

مستانه مهاجر: اگر بخواهیم متری به فیلم نگاه کنیم خیلی نامهربان هستم، ولی در حقیقت خیلی سعی می کنم با فیلم ها مهربان برخورد کنم، چون می دانم این حساسیت کارگردانان نشأت گرفته از عشقی است که به هنر خود دارند و تلاشم همیشه این است که از همه پلان هایی که به حتم زحمت زیادی برای برداشت هر کدامشان انجام گرفته به تناسب در تدوین فیلم استفاده کنم، ولی اگر پلان یا پلان هایی را کاملاً حذف می کنم، حتماً برای حذف نکردن آن، کلی فکر کرده ام. وقتی به نتیجه قطعی رسیدم که نبود این پلان بهتر از بودنش است با کارگردان به تأمل رسیده و آن بخش را کنار می گذاریم.

آقای فرحبخش! از زاویه تهیه کنندگی فیلم به «نازنین» بپردازید؛ این که فیلم لوکیشن های محصور در آپارتمانی نداشته و ۹۰ درصد آن در خیابان های شهر تهران فیلمبرداری شده است.

محمدحسین فرحبخش: برخلاف تصوری که می گویند فرحبخش تهیه کننده فیلم های طنز و کمدی است شاید در ۵۰ فیلمی که ساخته ام ۸ فیلم کمدی وجود نداشته باشد، حتی نخستین فیلمی که تهیه کننده اش بودم فیلم «ریشه در خون» ساخته سال ۱۳۶۱یک فیلم اجتماعی، سیاسی است. در ادامه فیلم هایی مثل آواز تهران، آواز قو، شب های تهران، غریبه، گردباد، کما و… کلاً علاقه من و آقای علیخانی بیشتر از هر ژانر سینما به فیلم های اجتماعی است و فیلم «نازنین» هم با این که فضای کمدی دارد ولی در پس خنده ای که بر لب تماشاگر می نشاند، توجه او را به زخم هایی هم که درجامعه است جلب می کند.

 

و اما همچنان که اشاره کردید، این فیلم با لوکیشن های بیرونی و خیابانی است. روزهای تولید سختی را پشت سرگذاشت، زیرا همه واقف هستند فیلم خیابانی با آرامشی که ساخت فیلم های آپارتمانی دارد ساخته نمی شود، من هراسی از این گونه فیلمسازی ها ندارم، ولی فیلمنامه مناسب برای ساخت فیلم های خیابانی کم است. اصلاً سینما با آپارتمان جور در نمی آید، از ارکان فیلم اجتماعی این است که تماشاگر خود را در فیلم ببیند یعنی خیابان ها، میادین شهر و… که محل تردد تماشاگر است، در فیلم به نمایش درآید تا ملموس تر به نگاه و ذهن تماشاگر بنشیند. حتی فیلم «عطش» که کارگردانش خودم بودم نیز یک فیلم خیابانی است.

امید که فضای سینمای ایران دراین دوره با حضور مدیران آگاه تر بهتر شود. فضای سینما هم زخم هایش بهبود یابد و هم فضای کار برای سینماگران بازتر شود، طوری که فیلمنامه های مناسب تر با کارگردانانی خوب ساخته شده و سینما رونق دوباره بیابد.

خانم مهاجر! نه به عنوان تدوینگر این فیلم؛ از نگاه یک تماشاگر، فیلم «نازنین» را چگونه دیدید؟ از دیدگاه یک بیننده این فیلم برای مخاطب چه حرفی داشت؟

مستانه مهاجر: اول تأکید می کنم در قالب تدوینگر فیلم «نازنین» را دوست داشتم، حالا اگر جای مخاطب هم بنشینم باز می گویم که این فیلم را دوست دارم، شاید تصور کنید تعارف است، ولی من واقعیت را می گویم. خیلی کم پیش می آید فیلم هایی را که مونتاژ کردم در سینما ببینم. چون آنقدر فیلم را دیده ام که از یک جایی به بعد، عمداً از فیلم فاصله می گیرم تا ذهنم برای فیلم بعدی که قرار است مونتاژ شود آماده شود، ما چون پشت سر هم آن هم در فضای مختلف سینما، فیلم مونتاژ می کنیم، باید از فیلم قبلی فاصله بگیریم، تا فکرمان برای ورود به مرحله تدوین فیلم بعدی آرامش کامل را داشته باشد، ولی برای فیلم «نازنین» بر خلاف عادت همیشگی هم در اکران اولیه فیلم حضور پیدا کردم و هم برای اکران فیلم در سینمای تک روزنامه ایران آمدم، گذشته از مهمان بودن خود نیز مشتاق دوباره دیدن فیلم بودم.

چرا فیلم «نازنین» تا این حد برایتان جذاب است؟ فیلم قصه تازه ای ندارد، روایت ناگفته ای را نمی گوید اما تماشاگر تا انتها می نشیند و منتظر است، انتظار برای این که سکانس بعدی چه می شود…

مستانه مهاجر: به روایت و داستان بر می گردد، ما قصه کم داریم. قصه و روایت در سینمای ما ناقص شده، یعنی به یک سوژه در مسیر فیلم می چسبیم بعد حول محور آن سوژه، یک چیزهایی می گویم، به طور واضح می توانم بگویم که ما اساساً فقر فیلمنامه داریم، ولی این فیلم با این نوع کارگردانی خوب بود، فیلمی که ابتدا و انتهای بی سرو ته و رهایی نداشت؛ منظورم این نیست که فیلم هایی که پایان باز دارند، خوب نیستند، ولی برای این فیلم باید نقطه گذاری می شد.

مهدی گلستانه: گفتید این فیلم داستان تازه ای نداشت، می خواهم بگویم همه قصه ها گفته شده است، هیچ قصه ای نیست که تکراری نباشد، فقط پردازش ها متفاوت است.

خانم مهاجر از خوبی های فیلم گفتید، حالا فکر کنید آقای گلستانه اینجا نیستند، نقطه ضعف های فیلم «نازنین» با نگاه تخصصی تدوینگری شما چیست؟

مستانه مهاجر: از ضعف فیلم بگویم (خنده بلند) معمولاً در مورد فیلم هایم، فیلم هایی که تدوینگرش بودم از ضعف هایشان نمی گویم. ولی راحت بگویم فیلم بدی نیست. در اصطلاح عامیانه نمی لنگد؛ به خاطر این که خیلی برای فیلم زحمت کشیده شده است.

خب! خیلی سربسته گفتید.

مستانه مهاجر: خیلی محافظه کارم (باخنده). فقط می توانم بگویم که برای فیلم «نازنین» خیلی زحمت کشیدند که به این قوام برسد، این زحمت را همه عوامل کشیدند، همه از کارگردان گرفته تا بازیگران، فیلمبردار، همه، دلی کار کردند و خواستند که فیلم خوب شود، دیگر بیشتر از این از من نخواهید که در مورد این سؤال پاسخ بدهم، چون خیلی خوب واقفم خروجی فیلم چقدر بهتر از آنچه قرار بود بشود شد، قصدم گفتن از خودم و تکنیک های تدوین نیست، قصدم اشاره به زحمات تیم سازنده است و تولید که ما هم به آن ها اضافه شدیم.

با این حال سؤال مهمی دارم. شما به سینما رفتید، اما با چه فیلمی روبه رو شدید؟ ما کمی فرهنگ فیلم دیدن مان بد شده است، نقد هم نمی کنم این یک واقعیت است! انگار وقتی یک فیلم موفق می شود و سرو صدای جهانی می کند، انتظارمان این می شود که همه فیلم ها باید مثل آن باشند، نه! اینطور نباید اندیشید، آن فیلم موفق جهانی یک فیلم پیشرو است و کار خود را انجام می دهد، ولی ما یکسری فیلم اجتماعی ساده گو هم نیاز داریم، اشتباه ما این است که می آییم آن سینما را با این سینما مقایسه می کنیم و از این مقایسه هم هیچ نتیجه گیری تخصصی ای استخراج نمی شود فقط این وسط یک عده مخاطب معلق باقی می مانند، مخاطبانی که می خواهند بروند سینما یک فیلم ساده ببینند راحت تر این که می روند، تا قصه بشنوند و ذهنشان درگیر نشود استراحت کند. ما اشتباهی همه چیز را در هم قاطی کرده و در این فضای قاطی، پاتی شده می خواهیم به یک فرمول درست هم برسیم.بیاییم با خودمان تعارف نداشته باشیم، با دیگران نیز بی تعارف باشیم، سینما گونه های مختلف دارد و تماشاگران گونه به گونه، ما با این تفکر که باید حتماً یک فیلم سنگین باشد خود را از دیدن آثار دیگر محروم نکنیم، بعضی آثار هستند که می تواند فقط ما را سرگرم کند و برایمان قصه بگویند، روایت یکی بود یکی نبود را تکرار کنند، فیلم «نازنین» هم یک فیلم «یکی بود، یکی نبود» است.