پیوند قرنیه

ساختمان قرنیه
قرنیه قسمت شفاف جلوی کره چشم است که مثل شیشه پنجره داخل چشم را از محیط خارج جدا می‌کند. قرنیه دو وظیفه مهم دارد: یکی آنکه پرتوهای نور را به داخل چشم هدایت کند و آنها را روی پرده شبکیه متمرکز کند، دوم آنکه از ساختمانهای داخل کره چشم محافظت نماید. برای آنکه نور بتواند وارد چشم شده و به پرده شبکیه برسد ابتدا باید از قرنیه عبور کند. بنابراین شفاف بودن قرنیه اهمیت زیادی در بینایی دارد. همانطور که اگر از پشت یک شیشه کثیف به اشیاء نگاه کنیم آنها را تار می‌بینیم، اگر از پشت یک قرنیه کدر به اشیاء نگاه کنیم آنها را تار خواهیم دید. به علاوه همانطور که از پشت یک شیشه موجدار یا مشجر اجسام کج و معوج به نظر می رسند اگر سطح قرنیه ناهموار باشد نیز تصاویر کج و معوج دیده می‌شوند. پس وجود یک قرنیه سالم و شفاف با سطح هموار و انحنای طبیعی برای دید طبیعی ضروری است…..

در بسیاری از موارد پیوند قرنیه به منظور برداشتن بخشهای کدر قرنیه و جایگزین کردن آن با قرنیه شفاف انجام می‌گیرد. همانطور که گفته شد یکی از وظایف مهم قرنیه حفاظت از ساختمانهای داخل کره چشم است. در مواردی که به علت عفونت یا سوختگی سوراخی در قرنیه ایجاد شود احتمال تخریب و آلودگی بافتهای داخل چشم وجود دارد. در این حالت برای حفاظت از ساختمانهای داخل کره چشم لازم است سوراخ ایجاد شده به سرعت ترمیم شود که پیوند قرنیه روش مناسبی برای این منظور می‌باشد.
پیوند قرنیه
پیوند قرنیه یک عمل جراحی است که طی آن قسمت آسیب دیده قرنیه بیمار برداشته شده، با یک قرنیه جدید سالم جایگزین می‌گردد. پیوند قرنیه معمولاً به یکی از این دلایل انجام می‌شود:

 

    ایجاد دید بهتر در مواردی که کدورت قرنیه باعث تاری دید شده است.
    ترمیم سوراخ قرنیه برای حفاظت ساختمانهای داخل کره چشم.
    درمان درد چشم در مواردی که به علت بیماری یا تورم قرنیه درد شدید وجود دارد.
    ریشه کن کردن عفونت در مواردی که عفونت قرنیه با دارو درمان نمی‌شود.

پیوند قرنیه برای درمان چه بیماریهایی صورت می‌گیرد؟
شایعترین بیماریهای که با پیوند قرنیه درمان می‌شوند عبارتند از: ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید ، قوز قرنیه یا کراتوکونوس ، کدورت یا لک قرنیه (اغلب پس از عفونت مکرر تبخال چشمی یا عفونتهای میکروبی ایجاد می‌شود)، سوختگی شیمیایی قرنیه و بیماریهای ارثی که باعث ایجاد کدورت یا ورم قرنیه می‌شوند.
نحوه تهیه قرنیه پیوندی
قرنیه پیوندی پس از مرگ از چشم افرادی تهیه می‌شود که تمایل داشته‌اند با اهداء قرنیه به دیگران کمک کنند. بدون اقدام خیرخواهانه این افراد جراحی پیوند قرنیه امکان پذیر نبود. قرنیه‌های اهداء شده در بانک چشم نگهداری می‌شود. در بانک چشم این قرنیه‌ها بطور دقیق معاینه می‌شوند تا از سالم بودن آنها اطمینان حاصل گردد. به علاوه تمام قرنیه‌های پیوندی از نظر بیماریهایی مثل ایدز و هپاتیت کنترل می‌شوند تا این بیماریها به فرد گیرنده پیوند سرایت نکند.
عمل جراحی پیوند قرنیه
برای انجام جراحی پیوند قرنیه معمولاً لازم است که بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری شود آزمایشها و معاینات لازم انجام گیرد. معمولاً قبل از بستری شدن بیمار در بیمارستان برای رزرو قرنیه با بانک چشم هماهنگی به عمل می‌آید، اما به هر حال ممکن است در روز عمل قرنیه مناسب برای پیوند در بانک چشم موجود نباشد و در نتیجه جراحی به روز دیگری موکول شود.

پیوند قرنیه معمولاً با بیهوشی کامل انجام می‌گیرد. البته اگر به علت بیماریهای دیگر مثلاً مشکلات قلبی یا ریوی امکان بیهوشی کامل وجود نداشته باشد فرد به کمک دارو خواب آلوده شده و چشم به صورت موضعی بیحس می‌شود. در این حالت بیمار دردی احساس نمی‌کند در موقع عمل جراح با استفاده از وسایل میکروسکوپی یک قطعه مدور از وسط قرنیه بیمار برداشته می‌شود و به جای آن یک قطعه گرد متناسب از قرنیه سالمِ دهنده را قرار می دهد و آن را با بخیه های خیلی ظریف به چشم بیمار می دوزد. عمل جراحی بین یک تا دو ساعت طول می کشد. بسته به شرایط، گاهی علاوه بر پیوند قرنیه عمل آب مروارید یا آب سیاه همزمان انجام می گیرد. پس از خاتمه عمل چشم پانسمان می‌شود.
وضعیت چشم پس از جراحی
معمولاً پس از پایان عمل وقتی فرد به هوش می‌آید احساس درد و ناراحتی می‌کند که این موضوع طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود. روز بعد از عمل پانسمان باز شده و چشم معاینه می‌شود. در روز اول پس از عمل دید کاملاً تار است. تاری دید به تدریج و به آهستگی بهبود پیدا می‌کند، بنابراین در روزها و هفته‌های اول پس از عمل نباید توقع دید خوب داشته باشیم. درد و حساسیت و اشک ریزش چشم معمولاً پس از ۳۴ روز بهبود می‌یابد. معمولاً یکی دو روز پس از انجام پیوند قرنیه فرد از بیمارستان مرخص می‌شود، اما تا ۳-۴ هفته لازم است هرچند روز یک بار توسط پزشک معاینه گردد.
مراقبتهای لازم پس از انجام جراحی
بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه، چشم شدیداً به ضربه حساس است و ممکن است حتی با ضربه‌های خفیف دچار آسیب جدی شود. بنابراین لازم است در هفته‌های اول پس از پیوند حتماً از محافظ پلاستیکی (شیلد) استفاده کنید تا به چشم ضربه وارد نشود. همچنین در این مدت باید از خم شدن، زور زدن و برداشتن اشیاء سنگین خودداری کنید. در این مدت نباید سر خود را به جلو خم کنید. در صورتیکه مجبور شدید چیزی را از روی زمین بردارید از کمر خم نشوید، بلکه زانوها را خم کنید و سر را صاف نگه دارید. در صورت شستشوی سر کاملاً دقت کنید که آب و شامپو وارد چشم نشود. تنها فعالیت ورزشی مجاز در این دوره پیاده روی سبک است. در این دوره از مالیدن و خاراندن چشم جداً خودداری کنید. اگر شغل شما کار اداری نشستنی است پس از دو هفته می‌توانید به سرکار خود برگردید، اما در صورتیکه شغل شما به فعالیت بدنی نیاز دارد برای بازگشت به کار حداقل ۶ هفته صبر کنید.

با توجه با آنکه در پیوند قرنیه بافت خیلی دیر جوش می‌خورد و پس از جوش خوردن هم هرگز استحکام قرنیه عادی را ندارد توصیه می‌شود:

    همیشه یک عینک آفتابی یا طبی بزرگ با شیشه مقاوم استفاده کنید تا از ضربه‌های اتفاقی جلوگیری کند.
    از ورزشهایی مثل جودو، کشتی و فوتبال که در آنها احتمال ضربه وجود دارد پرهیز کنید.
    از فعالیتهایی که در آنها احتمال ضربه وجود دارد خودداری کنید و با کسی درگیر نشوید.
    در موقع انجام شنا یا ورزشهای عادی حتماً از عینک محافظ مخصوص استفاده کنید.
    توجه داشته باشید که عدم رعایت این نکات می‌تواند به قیمت از دست رفتن بینایی تمام شود.

قطره‌های چشمی تا چه زمانی باید استفاده شود؟
معمولاً بعد از انجام پیوند قرنیه لازم است تا چند هفته از قطره‌های آنتی بیوتیک و تا چند ماه از قطره‌های استروئیدی که التهاب را کنترل می‌کند استفاده کنید. گاهی قطره‌های دیگری مثل اشک مصنوعی یا قطره‌های پایین آورنده فشار چشم نیز تجویز می‌شود. پس از عمل حتماً قطره‌ها را طبق تجویز پزشک به صورت دقیق مصرف کنید و از قطع کردن خودسرانه دارو پرهیز نمایید. مصرف نادرست دارو می‌تواند باعث از بین رفتن قرنیه پیوندی و نابینایی شود.
معاینات چشم پزشکی هرچند وقت یک بار باید تکرار شود؟
در روز های اول پس از پیوند، معمولاً معاینات به صورت روزانه انجام می‌شود. پس از یکی دو هفته غالباً فاصله معاینات به ۳ تا ۴ روی یک بار می‌رسد و بتدریج فاصله معاینات طولانیتر می‌شود بطوری که در ۶ ماه اول پس از انجام پیوند قرنیه هر چند هفته یکبار معاینه چشم پزشکی تکرار می‌گردد. پس از ۶ ماه باز هم فواصل معاینات طولانیتر شده و به هر ۳ تا ۶ ماه می‌رسد. پزشک در هر نوبت بیمار را از نظر میزان دید، وضعیت بخیه‌ها، احتمال رد پیوند و عوارض داروها مثل آب سیاه و آب مروارید معاینه می‌کند. توجه کنید که در هر زمانی پس از پیوند قرنیه حتی اگر سالها از عمل جراحی گذشته باشد در صورت بروز هر حالت غیر طبیعی مثل کاهش دید، اشک ریزش، درد، احساس جسم خارجی، ترس از نور یا قرمزی چشم باید حداکثر ظرف مدت ۲۴ ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید.
بخیه‌ها کی برداشته می شوند؟
همانطور که توضیح داده شد قرنیه پیوندی به وسیله تعدادی بخیه ظریف میکروسکوپی به چشم دوخته می‌شود. این بخیه‌ها جذب شدنی نیستند و باید در موقع مناسب به وسیله پزشک برداشته شوند. البته این بخیه‌ها بسیار ظریف هستند و بیمار آنها را احساس نمی‌کند. بخیه‌ها باعث تغییر شکل و کشش قرنیه پیوندی در جهات مختلف شده و آستیگماتیسم ایجاد می‌کنند. معمولاً پس از چند ماه پزشک معالج برای اصلاح آستیگماتیسم تعدادی از بخیه‌ها را دستکاری می‌کند یا برمی‌دارد. پس از یکی دو سال که قرنیه پیوندی بطور کامل جوش خورده است همه بخیه‌ها برداشته می‌شوند.
چه مدت پس از انجام پیوند قرنیه دید کامل می‌شود؟
بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه دید تار است و به دست آوردن دید کامل ممکن است تا زمان جوش خوردن کامل قرنیه و برداشتن تمام بخیه‌ها (یعنی تا دو سال) طول بکشد. در ماههای اول پس از پیوند ممکن است دید متغیر بوده و کم و زیاد شود، به همین دلیل در ماههای اول ممکن است حتی استفاده از عینک طبی کمکی به دید نکند. پس از گذشت چند ماه استفاده از عینک طبی مناسب یا لنز تماسی سخت می‌تواند به بهبود بینایی کمک کند. نهایتاً در تعداد کمی از بیماران لازم است روی قرنیه پیوندی جراحی مجددی برای کم کردن آستیگماتیسم و بهبود بینایی انجام شود.
مشکلات و عوارض پیوند قرنیه
شایعترین عارضه عمده پیوند قرنیه ایجاد آستیگماتیسم (انحنای نامناسب قرنیه) است که معمولاً با تنظیم کردن و برداشتن بخیه ها و استفاده از عینک یا لنز تماسی بهبود پیدا می کند. عارضه مهم دیگر رد پیوند یا پس زدن پیوند است که اگر به موقع درمان نشود موجب کدر شدن قرنیه پیوندی می شود. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می افتد که دستگاه ایمنی بدن بیمار قرنیه پیوندی را به عنوان بافت غریبه شناسایی کرده و سعی کند آن را از بین ببرد. این حالت می تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما معمولاً چند ماه بعد اتفاق می افتد. در صورتی که رد پیوند زود تشخیص داده شود با استفاده مکرر از قطره های استروئیدی و گاهی استفاده از قرص های خوراکی یا تزریق دارو به اطراف چشم کنترل می شود، اما در موارد پیشرفته رد پیوند ممکن است عارضه با دارو کنترل نشود و نیاز به انجام پیوند مجدد باشد که میزان موفقیت آن کمتر از پیوند اولیه است.

به همین علت توصیه می‌شود که در صورت بروز هر یک از علائم درد ، قرمزی شدید چشم یا اطراف قرنیه ، حساسیت به نور ، اشک ریزش غیر طبیعی ، تاری دید و احساس جسم خارجی که می‌تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه‌ها باشد، در چشمی که قرنیه پیوندی دارد ظرف ۲۴ ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید. سایر عوارض عمده پیوند قرنیه چندان شایع نیستند، اما به هر حال احتمال عوارضی مثل خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبکیه وجود دارد.
نتیجه عمل پیوند قرنیه
نتیجه عمل پیوند قرنیه تا حد زیادی به بیماری اولیه‌ای بستگی دارد که پیوند قرنیه به آن دلیل انجام گرفته است. در افرادی که به علت قوز قرنیه (کراتوکونوس)، لکه‌های غیر عفونی قرنیه و ورم خفیف قرنیه تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند میزان موفقیت عمل بسیار خوب و در حدود ۹۰% است. در مواردی که پیوند قرنیه به علت لکه های ناشی از تبخال یا ورم قرنیه شدید انجام گرفته باشد نیز میزان موفقیت عمل بالای ۸۰% است. در موارد اورژانس که پیوند قرنیه برای کنترل عفونت یا ترمیم سوراخ قرنیه انجام می‌شود احتمال شفاف ماندن قرنیه پیوندی کمتر است اما به هر حال پیوند قرنیه برای حفظ ساختمان چشم انجام می‌شود.