ادبيات و تصويرگري كتاب كودك

ما مردم جهان مصمم به حفظ نسل های آینده از بلای جنگ هستیم . و ایمان خود را مجدداً مورد تأکید قرار می دهیم … و برای نیل به این اهداف دگرپذیری و زیستن صلح آمیز دیگران را مد نظر داریم . در شرایط کنونی جهان و بنا به تجربه مردم جهان برای دفع جنگ و خشونت ، به عنوان یک امر حیاتی ، امکان شناخت معنای دگرپذیری و مدارا  او یا چگونگی رفتارهای تند و خشونت دار فراهم آمده است هیچ یک از این مفاهیم قابل شناخت نیست . مگر آنکه به معنای متضاد خود قیاس شود به عبارتی درک معنای این مفاهیم به  درک سرگذشت تاریخی ملت ها بستگی دارد . تاریخ پرماجرا و سراسر تشنج اجتماعی سیاسی ایران ، به تهاجم بیگانگان و درگیری و جنگ های خونین اعتراض و مرگبار مستبدان خودکامه آغشته بوده است . خاطره‌ اعمال زور و خشونت در حافظه جمعی مردم ما از زمان هجوم اقوام ترک    و سلجوقی ، حمله عرب ها و هجوم اقوام ترک  و سلجوقی ، حمله‌ خانمانسوز – مغول ها و ویرانگری تیمور ، گسترده اسکندر مقدونی ، و دیگر مصیبت ها ، نقش بسته است .

حاصل این تهاجم و خشونت ها چون یک ارثیه شوم برای مردم ایران باقی مانده و این که مردم ایران چگونه در تنهایی و غربت به این همه فجایع را از سر گذارنده و موجودیت خود را حفظ کرده اند . بحثی قابل تأ مل است ، اما بحث های ما روی بازتاب ابعاد آن پریشانی ها و خوف ها و خشونت ها در بخش ادبیات کهن فارسی ، در بخش کودک و نوجوان نیز مربوط می شود . متمرکز است . کوشیده ایم مفاهیم خاص را با توجه به اصول دگر پذیری کمیسیون ملی یونسکو و اصول پذیرفته شده حقوق اساسی بشر و کنوانسیون حقوق کودک ، در روایات و حکایات ادبیات کهن فارسی نشا دهیم .
ناگفته نماند که در حیات فرهنگی مردم ایران ، عامل بسیار مهم و مؤثر در مقابل تهاجمات و فرهنگ خشونت قرار گرفته که در تعدیل آن پریشانی های بسیار مؤثر واقع شده آن عامل ، مفهوم نیرومند ‹‹ عشق ›› بود که بخش بزرگی از ادبیات کهن فارسی ( شفاهی و رسمی ) به شرح و توضیح آن اختصاص یافته است . آدمی زاده طرفه معجونی است کز فرشتهسر شانه و ز شیطان گررود سوی این شود کم از این ورود سوی آن شود به از آن .
در نتیجه ، ضرورت دارد برای مهار دیو درون او نیرویی به میان آید تا روح و جسم او را از پلیدی ها بر حذر دارد ، بنا براین بر مبنای جمله احوال عالم بر محبت ›› و عشق نهاده اند و اولین قدم برای رسیدن به عشق را بردباری و مدارا دانستند .
     فرد بردباری بود چو تندری کن تن به خواری  . فردوسی
تقدیم به کودکان یتیم ومادران آبرومند .
و گر بی پدر کودکانند نیز                      از آن کس که دارد نخواهند چیز           

پیش گفتار :
نگاهی به نقاشیهای ‹‹ علی اکبر صادقی ››
مصور کردن آثار کودکان در ایران ، عمری کوتاه دارد . با پیشرفت صنعت چاپ رنگی ، در ابتدا تصاویری که در این حوزه ارائه شده بود ، رنگ و بوی تقلید داشت و اکثراً کلیشه کامل تصاویر آثار ترجمه شده بود ، و شاید این خود دلیل کشش مصوران آثار کودکان به سوی تصاویری از آنگونه شد . اگر نگاهی گذرا به مجموعه انتشارات کتابهای طلایی و یا نقاشیهایی که اوایل در کیهان بچه ها چاپ شده بیندازیم ، دور بودن مصوران و دست اندر کاران آفرینش کتابهای تصویری را از اندیشه ها و طرحهای مستقل در می یابیم . می توان ادعا کرد که با تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و برداشتن گامهای اساسی در جهت تولید ( تألیف ، ترجمه ، چاپ و نشر ) آثاری در حوزه ادبیات و خواندیهای کودکان و نوجوانان این سرزمین ، نقاشان و تذهیبگران نیز در کنار نویسندگان ، شاعران ، مترجمان و علاقه مندان این حوزه حضور یافتند و در مواردی نه چندان کم کارهایی کارستان انجام دادند .

نو بودن پدیده آفرینش آثاری برای کودکان و نوجوانان ایرانی میدان را برای تجربه باز کرد و در نتیجه شماری از مصوران و نقاشان با استفاده از امکانات کانون و بعضی ناشران دیگر ، دست به تجربیاتی در این زمینه زدند که توفیقاتی را نیز در برداشت ؛ هر چند باید گفت که کانون و مصورانش کرده بودند . برخی از مصوران و نقاشان با همکاری فیلمسازان ، از امکانات ‹‹ انیمیشن ›› را نیز در دستور کار فرد قرار دادند و در این حیطه نیز درخشیدند در این میان بعضی از نقاشان و تصویر گران به شیوه های خاصی پرداختند و آنچه همان سبک و سیاق خاص ارائه کردند ، حتی درانیمیشنها ، با تحول همراه بود .
علی اکبر صادق ، نقاش و تذهیبگر ایرانی که بررسی آثار نقاشی و تذهیبهای وی برای کتابهای کودکان و نوجوانان موضوع این نوشته است از جمله هنرمندان فوق الذکر است . با مروری در آثار در می یابیم که او شیوه خاصی در نقاشی برای کودکان و نوجوانان پرداخته است . سبک صادقی نمادی و مینیاتور است و به گفته خودش ترکیبی از مینیاتور سنگی و نقاشی قهوه خانه ای است . دلایل انتصاب و تأکید بر این سبک در گفتگویی که در خاتمه آمده است ، بیان شده . در اینجا لازم می دانم به ناتوانی خود در نقد نقاشی و تصویر گری اشاره کنم . نگارنده در جنبه های هنری آثار ، صاحب سبک نیست بلکه تلاشی دار برای راهیابی در این مسیر !
آنچه در این برسی مد نظر قرار خواهد گرفت بیشتر بیان نقاط قوت و یا ضعف سبک نقاشی علی اکبر صادقی در کتابهای کودکان و نوجوانان ، و اشاره به پذیرش این آثار از سوی مخاطبان اصلی و میزان نزدیکی وی به هدفش در این زمینه است .نظریه هایی چند پیرامون تصاویر کتابهای کودکان و نوجوانان : 

برای ورود به بحث ، نخست باید مطالبی را بیان کرد تا در قبل تکلیف نهایی تا حدودی روشن باشد . در ابتدا به ذکر یک سئوال می پردازیم چه ضرورتی دارد که به چنین نقد و بررسیهایی دست زده شود ؟
یکی از بهترین راهها برای نگهبانب از ادبیات کودکان ، این است که به نقد آن بپردازیم ، آن را توسعه دهیم و در این راه ، هر چه بیشتر صاحب نظران را تشویق کنیم . لذا اطمینان به اهمیت ادبیات باید در بالاترین جای ذهنمان قرار گیرد . این نه فقط به خاطر بهره بری کودکان است که این آثار را می خوانند بلکه دقیقاً به خاطر بقای فرهنگی است که در آن زندگی می کنیم . اضافه می کنم این فرهنگ فقط در ادبیات خلاصه نمی شود ، بلکه می تواند در مورد کل اجزایی که در کنار ادبیات کودک حرکت می کنند ، تعمیم داده شود . با این حساب دیگر نگرانی نداریم . می دانیم که غرض از نقد ، چوب تر با تأکید زدن بر کسی نیست . بلکه هدف بالاتر از اینهاست . سئوال دیگر این است : چرا علی اکبر صادقی ؟ آیا انتخاب این نقاش از بین نقاشان اتفاقی است ؟

باید بگویم   در درجه اول ، علت اصلی ، علاقه شخصی نگارنده به کارهای این هنرمند است و در ثانی اشاره به این نقل قول است . از میان آثار مقصود آثاری است که به همین  مصوران براتیسلاوا در ایران ارائه شده . بیش از همه به کار علی اکبر صادقی ( مقصود کتاب پیروزی – آفرین اثر وی بوده است ) توجه شده بود و آن را از نظر تجسم و رنگ قوی تشخیص داده بودند ، پیام اثر را گرفته بودند ولی معتقد بودند که آنچه خواننده نوجوان در این اثر دریافت می کند به نوعی با دنیای ما و اندیشه انسانی سازگار نیست و … ) و از سویی آنچه درباره ضرورت و کیفیت تصویر در آثار کودکان و نوجوانان بیان شده به شرح زیر است :
۱٫    تصاویر باید قدرت خلاقیت کودکان و نوجوانان را برانگیزاند .
۲٫     تصاویر باید از کیفیت هنری قابل ملاحظه ای برخوردار باشند .
۳٫    تصاویر باید با در نظر گرفتن قدرت درک خوانندگان تهیه شده باشند .
۴٫     تصویر ، کلیدی باشند تا به درک بهتر مطلب کمک کنند .
همچنین برخی از صاحبنظران بر این عقیده اند که تصاویر باید به پرورش هنر خوب دیدن عنایت داشته باشد و انگیزه زیباشناسی را در این حوزه هنری ، تقویت و تربیت کند . شناخت دادن و نفوذ در تلفیق رنگها ، درک کیفیت این ترکیبها و احساس لطافت یا خشونت در رنگ و تصاویر نیز می تواند از رسالتهای هنرمندی باشد که در حوزه تهیه آثاری برای کودکان و نوجوانان تلاش می کند . دراشاره ای دیگر چنین می خوانیم در تصویرگری کتابهای کودکان و نوجوانان همواره دو بعد خود را حفظ کرده است بدین معنی که هر تصویر به خودی خود لازم است در حدی باشد که بتوان به عنوان یک کار هنری آن را در موزه جهان مورد استفاده میلیونها خانواده قرار گیرد و حتی از نسلی به نسل دیگر انتقال یابد .
 
تا اینجا نظرات صاحب نظران و منتقدان ادبیات کودکان و نوجوانان و گاه اشارات نگارنده ذکر شد . اکنون جا دارد نقطه نظر های چند تن از نقاشان و مصوران را نیز در این زمینه نقل کنیم .
خانم ژانت  چنین می گویند در تهیه نقاشی و تصویر گری برای کودکان آنگونه و آنطور که منطبق و فراخور دنیای شاد و درخشان کودکان باشد زیاد آسان نیست ، دراین کار تجربه و لمس دنیای کودکانه نقش ویژه ای دارد .
باید دید چه نکات و خصوصیاتی جلب نظر کودک را می کند . تصور من اینست که البته خطوط ساده و به کا بردن رنگهای شاد و زنده بیشتر مورد توجه کودکان است . علاوه بر اینها نقاشی کوکان باید دارای طنز کودکانه و سرشار از محبت و مهربانی باشد تا احساسات لطیف و ظریف کودکان را خدشه دار نکند … .
آقای عقیده دارند ‹‹ … درنقاشی برای کودکان ، رنگ مهمترین مسأله است زیرا کودکان در مرحله اول ببه کمک رنگ است که با تصویر ارتباط برقرار می کنند . اگر رنگها حالت خوشایند بود ، کنجکاو می شوند که روی تصویر نیز تعمق کنند . مدت زمان بیشتری با نقاش باشند ، خاطره آن کار را در ذهن نگهدارند و در مورد آن با دوستان و همسن و سال های خود صحبت کنند ، رنگها اگر به صورت تخت و بدون حجم باشند بهتر است . در مورد پرسپکتیو هم رعایت آن چندان برای کودکان لازم نیست … ››
حالا با توجه به مطالب عنوان شده بهتر می توانیم به بررسی آثار نقاش و تصویر گری کتاب کودکان بپردازیم .
به عنوان مثال آقای صادقی حوزه نقاشی ، تذهیب و نقاشی و نقاشی متحرک ‹ انیمیشن ›
کار می کند . ما در این بررسی به دو حوزه از کارهای ایشان که مربوط به کتاب کودک و نوجوان می شود می پردازیم ، تذهیب و نقاش برای ادبیات کودکان و نوجوانان برای اینکه معتقدم در سینمای نقاشی متحرک › یکی از حوزه های است که اختصاصاً با توجه به نیاز کودکان و نوجوانان پیدا شده و زایشش را مدیون خواست این گروه از جامعه است ، اما به خاطر محدود کردن بررسی و جلوه گری از بحث طولانی از ورود به بحث در این مورد خودداری می نمایم .

تذهیب در نقاشی کودکان ( در تصویر گری کتاب کودک )
شاید به علت باقی ماندن بعضی ار آثار خطی قدیمی ظاهر آنها بوده است که احتمالاً بر محتوا پیشی داشته اما باید گفت با توجه به امکانات چاپ ، ضرورت حفظ و ماندن اثر مطرح نیست ، بلکه ضرورت آشنایی با این هنر به ویژه به این سبب که در حوزه ادبیات می تواند یاوری خوب در ارائه مطالبی از جمله اندرزها ، کلمات قصار و پندهای بزرگان و از این گونه باشد ، مطرح است .
علی اکبر صادقی از معدود کسانی است و حتی می توان ادعا کرد تنها کسی است که کار تذهیب برای آثار ادبیات و خواندنیهای کودکان و نوجوانان را به صورت جدی آغاز کرده است .
کودک و نوجوان ایران نیاز دارد با آثار قومی خود آشنایی پیدا کند . این آشنایی می تواند از کاشی کاری مساجد و مدارس و تکایا و آب انبارها و امامزاده ها شروع شود ؛ اما غالباً برخورد کودکان با آن سطحی است . ولی وقتی تذهیب درحاشیه کتابهاب متعلق به آنان پیدا شود ، بیشتر جلب توجه می کند البته جلب توجه و هماهنگی بین متن و تذهیب نکته قابل توجهی است ؟ یعنی هر متنی را نمی شود تذهیب کرد . در چند اثر این هنرمند این هماهنگی کملاً احساس می شود . نکته دیگر در این زمینه ارائه هنر ‹‹ خط – نقاشی ›› است با توجه به زمان ارائه این آثار باید گفت  تلاش ایشان گاهی لازم بوده و صد حیف که ادامه آن مشاهده نمی شود . با توجه به اینکه هنر خطاطی و تذهیب با خطوط یک از علایق کتابسازان و صحافان ونقاشان  این مرز و بوم بوده است .
و سابقه ای قدیمی دارد چنانچه رسالت تذهیب و حاشیه سازی در آثار کودکان و نوجوانان امروز را بخشی از آشناسازی نسل جوان با داشته ها و امکانات هنری آن قوم بدانیم ، ادامه این روش در برخی آثار مربوط به احادیث و کلمات قصار کاملاً بجاست به هر حال آنچه مربوط به این نگاه می شود این است که کار تصویر برای آثار کودکان و نوجوانان ( بالاخص نوجوانان ) قابل تقدیر است علی اکبر صادقی در این حوزه موفق بوده است .
نقاشی برای کودکان و نوجوانان از دیدگاه هنرمندان بالاخص علی اکبر صادقی
نقاشی های صادقی به ظاهر شکل و بوی سنتی دارد و وفاداری وی ، رعایت اصول به این شیوه و تلاش در ارائه هر چه بیشتر این آثار باتوجه به ویژگیها و نیازهای نوجوانان ملموس و آشکار است . آنچه در این آثار چشمگیر است دخل و تصرفهای صادقی در این سبک و پرداختها و نوآوری ها و نونگری های اوست . او در سال ۱۳۴۸ برای اولین بار در اوج گرایش نقاشی کتابهای کودکان به مدرنزیم و تقلید از هنر مدرن غربی ، آن طور که در آثارش مشخص است بر اصالت کار هنری برای نوجوانان تأکید داشت . اشاره این نکته لازم است که کارهای غیر کتابی وی فرا واقعیتگرایی نیز به کمک همان شیوه مینیاتوری نقاشی می شود . در ادامه مطالب ، نگارنده قصد ندارد وارد این بحث شود که امروز مینیاتور چه جایگاهی می تواند در نقاشی داشته باشد با رسالت نقاشان این سبک چه چیز می تواند باشد این ، بحث مکتبی در نقاشی کودک نیست . نگارنده این باور را قبول دارد که نوجوانان در کتابهای متعلق به آنها استفاده می شود ، سبکهای مینیاتور ، نقاشی قهوه خانه ای و چاپ سنگی را نیز ببینند و بشناسند زیرا ارتباط مستقیم با هنر قومی ملی آنان دارد .
فضای آثار نقاشی شده در کتابهای کودکان الزاماً نه در تمام موارد ، زیاد منطبق بر فضای مورد نیاز محتوای آثار او نیست . وی فرد را به هیچوجه ملزم بر تکرار متن به کمک نقاشی (متن ) در اثر ادبی ، نمی کند . کار او همان تابلوی ست که باید بتواند به عنوان یک تابلو مستقل در موزه ای نصب و در عین حال مورد استفاده میلیوینها خانواده نیز قرار گیرد .
صادقی با تلفیقی از رنگها و تصاویر ، برای فعالیت ذهن نوجوانان راباز می کند . نقاش کتابها با وجود آنکه با متن ، رفیق و همراهی است گاه مستقلاً حرکت می کند و در عین حال از هیچ قسمت از اثر به سادگی نمی گذرد .
صادقی با تصویر ها بسیار جدی برخورد می کند . برای نمونه به نقاشیهای کتاب باران ، آفتاب و قصه کاشی ، که به نظر نگارنده یکی از بهترین کارهای وی است ، نگاه کنید و توجه داشته باشید که در سرتاسر متن صحبت از تالار شهر است و دیوارهای آن ، ولی خواننده هرگزدر صفحات نقاشی شده کتاب اثری از دیوار و تالار نمی بیند ؛ در حالی که تا آنجا که ممکن است رنگ و طرح وکاشی و شادی و نگرانی و تلاش وجود دارد – که منطبق با حال و هوای مخاطبان است – چهره قهرمانان در کارهای نقاشان و تصویرگران کتاب کودک یکی از بارز ترین نقاط کار ست . غم و شادی ، تفکر و اضطراب به نوعی در چهره ها نمایان است و گویی که می خواهد درون قهرمانان را از برون مشخص سازد . در کتاب پهلولن پهلوانان که اولین کتاب صادقی است با توجه به اینکه او تابع متن است ، چهره ها بسیار بیان کننده ، تصویر شده اند . در کارهای بعدی تابعیت از متن کاسته می شود . اما چهره ها همچنان گویا می باشد . در تصویر کردن آثاری که جنبه تاریخی دارند ، یا به عبارت دیگر در بازسازی گوشه هایی از تاریخ ، هنرمند باید مانند نویسنده در ظرایف آن لحظه تاریخی تحقیق کند . همانگونه که نویسنده نمی تواند با مستمسک خلق ذهن اثر ، رشته های تاریخی را پاره مند ، تصویر گر هم نمی تواند تنها به ذهنیت خود متکی باشد .
در پهلوان پهلوانان یک سلسله بی دقتی های تاریخی مشاهده می شود : پوریای ولی یک پهلوان است . ورزشهای باستانی ایرانی که کشتیهای پهلوانان هم ؟؟؟ از آن است ، دارای آداب و حتی پوشاک خاص بوده است ، هرگز در هیچ جا ثبت نشده است که پهلوانان ( البته به جز میدانهای نبرد ) با کلاه خود و زره کشتی بگیرند . زیرا لباسهای مخصوص داشته اند . که تا آخرین بقایای آن هم در این دوره اصالت خود را از دست داده است .
نکته ای که باید در مورد آن بحث کرد استفاده از رنگهای دلگیر و تیره در نقاشیها و تصویر گریهای کتاب کودکان استفاده می شود ، البته این درصد استفاده از رنگهای تیره و گرفته خوشبختانه جز چند مورد خاص زیاد به چشم نمی خورد .
در کتاب پهلوان پهلوانان گرد آفرید رنگ قهوه های و تیره که زیاد پسند دل مخاطبان نمی افتد کار او را مصنوعی و دلگیر جلوه می دهد . در حالی که در کتاب عبدالرزاق پهلوان فضای باز کتاب بسیار مفید و جالب است .
در تجربه ای که اکثر مصوران ایرانی متوجه آن شده اند این است که پسرها بیشتر از دخترها به آثار پهلوانی کشش دارند .  حتی در آنهایی که قهرمان افسانه زنی از قهرمانان حماسی ایران است . )
حرکت  دیگر از ضرورت ها در کار تصویر گری برای کودکان و نوجوانان است هر این سنی دارای حرکت ، درون و برون را احساس و در اکثر آثار این نکته را رعایت کرده است . در چند اثر او از جمله چهارشنبه   ، عبدالرزاق پهلوان و شکم گنده قد درازه ، و چشم تیزه ، حرکتها بسیار مملوس است .
انتصاب رنگها در حد ضرورت و تنوع در به کارگیری آنها ، دلپذیری اثر را دو چندان می کند . بالاخص در تصویر جلد کتاب را باز می کنیم و نقاشیهای چهارشنبه سوری ، خورشید خانم آفتاب کن و پیروزی شتهد این دلپذیری هستیم .
از دخالتهای خوب آقای صادقی تصویرگر سنتی و مذهبی و تاریخی در ترکیب چهره ها و لباسها در قصه شکم گنده ، قد درازه ، چشم تیزه ، و کتاب با هم زندگی کنیم است . ( دقت کنید که قصه از سرزمین چکسلواکی است ولی قهرمانان متعلق به همه جا ! )
آثاری که صادق نقاشی کرده است از نظر متن بیشتر متعلق به گروه سنی نوجوانان و جوانان است و این شاید به خاطر متنهای جذاب آثار باشد ، اما جالب اینجاست که کودکان قبل از دبستان ( البته پسرها ) به کارهای او علاقه بسیار نشان می دهند .
ضمناً آثاری که برای کودکان و نوجوانان کار می شود باید توجه داشته باشیم که در هنگام چاپ از کیفیت بالایی برخوردار باشند .
در سفرهای سندباد و خورشید خانم آفتاب کن سبک کار بسیار متفاوت با دیگر آثار است .

مختصری درباره زندگی هنری تان بگوئید :
من در سال ۱۳۱۶ در تهران متولد شده ام در چهارده سالگی با به بدست آوردن یک جعبه آبرنگ کار نقاشی را شروع کردم و در سال ۱۳۳۷ که دیپلم گرفتم به دانشکده هنرهای زیبا رفتم . از شروع زمان دانشجویی در خط سینما افتادم و پلاکاردهای سینمایی درست می کردم .
بعد از دو- سه سال این کار را رها کردم و به سراغ کارهای تبلیغاتی گرافیکی پوسترها رفتم و همزمان روی ویترای ابتکار خودم که الان در ایران مرسوم است ، کار کردم . بعد از دانشگاه ، در سال ۱۳۴۸ به سربازی رفتم . اولین کتابم را در همین زمان بنام پهلوان پهلوانان از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سفارش گرفتم و به چاپ رسید . پس از چاپ این کتاب ، در حالی که افسر نیروی هوایی بودم ، به کانون منتقل شدم تا در زمینه نقاشی عامیانه ایران فیلم بسازم . اولین فیلمم هفت شهر نام داشت ، تاکنون شش فیلم ساخته ام به نامهای هفت شهر ، گلباران ، رخ ، من آنم که … ، ملک خورشید و زال و سیمرغ بیشتر جوایز و تشویقی ها با نصیبم شده است . که البته به خاطر اینکه فیلمها کاملاً به صورت ‹ انیمیشن › ساخته شده است ، تلاشی در خدمت اینکار بوده است .
و اولین کتابی که در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان نقاشی کرده ام پهلوان پهلوانان در ۱۳۴۸ و آخرین کارم پیروزی است که در سال ۱۳۴۶ منتشر شده است . می دانید که این کتاب آخری در دهمین جشنواره  مصوران براتیسلاوا مورد توجه داوران قرار گرفته است ؟
خبر ، خبر ندارم .
آقای صادقی چرا حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان را یک فضای مناسب برای شناساندن هنر نقاشی می دانید و کودکان را به عنوان یکی از مخاطبان خود در راستای این هنر انتخاب کرده اید ؟
محرک اصلی و اولیه من در واقع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و استقبال بود که از کارهای خوب در این زمینه می شد که از سویی لازم است فرزندان این مملکت باسنتهای هنری و بالاخص شیوه خاص این هنر نقاشی ایرانی آشنا شود او در عین حال به همراه داستانهای پهلوانیها ومردی و مردانگیهای جوانمردان و شیرزنان ، تصاویر خیالی آنها را که در سبک قهوه خانه ای مینیاتور منعکس است ، نیز بشناسد .
شیوه کار شما چگونه و چه نام دارد ؟
کار من تلفیقی است از مینیاتور ، چاپ سنگی و نقاشی قهوه خانه ای ، اصل کار آفرید را روی تخته سه لا کار کرده ام .
به نظر شما ، نقاش آثار ادبی برای کودکان و نوجوانان چه رسالتی دارد ؟
من خودم دوست دارم با آثارم به نوجوانان احساس قدیم را بدهم و بیشتر می خواهم کارم ایرانی باشد . حتی در فستیوالهایی که شرکت می کنم دلم می خواهد آثار بومی ایران و هویت هنر این سرزمین را داشته باشد . معتقدم قصه ، داستان و افسانه ایران را باید همراه با نقاشی ایران خواند .
تاکنون نظر کودکان و نوجوانان را در مورد آثار خود پرسیده اید . آیا بررسی در این زمینه شده است ؟
در گذشته کانون نقاشان ما را برای شرکت در جلسات کتابخانه هایش تشکیل می شدند دعوت می کرد و بچه هایی که قبلاً آثار و نقاشیهای ما را دیده بودند در آن جلسات نظرشان را به ما می گفتند و سئوالات را از ما می کردند و اکثراً اظهار رضایت و علاقه می کردند ، کلاً فکر می کنم بچه ها در کتابهای کودک و نوجوان آثار من را راحت درک می کنند .
چقدر با نویسنده متن مشورت و هماهنگی می کنید ؟
کلاً ضرورت دارد که نقاش ادبیات کودکان و نوجوانان نظر نویسنده اثر را در کارش دخالت دهد یا خیر ؟
اولاً فکر می کنم چیزی را که نقاشی می کنم باید خودم در درجه اول از آن خوشم بیاید ، بعد سعی می کنم روی آن خوب کار کنم و در مورد جواب سئوال دوم هم می گویم ، زیاد نه .
به این ترتیب به نظر می رسد نویسنده و نقاس یک اثر ادبی کودکان و نوجوانان هر دو کاری مستقل را ارائه می کنند که در نهایت به یک اثر مشترک هنری ختم می شود ؛ آیا این نظر موافقید ؟  بله باید اینطور باشد .
در مروری که در آثار شما داشتم سعی کردم چند اثر دیگری را که نقاشان آنها سعی کرده اند در این شیوه قلم زنی کنند نگاه کنم ؛ و آنها را بسیار ناپخته یافتم و گاهی مبتذل.
شما برای نقاشان جوانی که علاقمندند در این وادی کار کنند چه توصیه هایی   دارید ؟
معتقدم باید کار کنند . البته کارهای اصیل را ببینند و تمرین کنند ؛ و مطمئن باشند در اثر کار زیاد آثارشان بهتر می شوند . باید از خط یک نفر در این رشته پیروی کنند و در درک متن آثاری که برای آنها کار می کنند تلاش کنند . اشکالی هم نمی بینم اگر لازم باشد حتی بعضی از کارهای خوب را کپی کنند . می توانم بگویم در اینجا کپی مجاز است . من خودم از نقاشیهای مترغ سازان ، دقیقاً از مترغهای لرستان کپی کردم . البته باید بگویم تصاویر مترغ سازان را آن طور که باید چاپ نکرده اند ، خوب چاپ نشده .
شما جزو معدود نقاشانی هستید که در حوزه تصویر گری و نقاشی آثار کودکان ونوجوانان سبک و سیاق خاص دارید ، بفرمائید تا کنون سعی کرده اید که این حریم را بشکنید و شیوه ای دیگر را تجربه کنید یا خیر ( حتی تجربه ای کرده باشید و آن را کنار گذاشته باشید ) ؟
هر کتابی که برای نقاشی بدستم می رسد بارها و در شکلهای مختلف روی آن کار می کنم و در نهایت کاری را که می پسندم ارائه می کنم ، مثلاً در مورد کتاب       روی مس ، کاغذ و در آخر روی تخته    کار کردم ، نکته دیگر اینکه در مورد کتاب پهلوان پهلوانان حتی در تجدید چاپش تجدید نقاشی نیز شد ، این کار اخیراً در ژاپن چاپ شده و نقاشیهااز چاپ ایرانی قویتر است .

کار کدامیک از نقاشان دیگر را ، می پسندید  برای آثار کودکان و نوجوانان در ایران می پسندید ؟
کاملاً آنهایی که با کودکان کار می کنند ، به خصوص قدیمیها که تجربه بیشتری دارند کارشان بسیار خوب است و هر کدام ویژگی خاصی دارند . نورالدین زرین کلک ، نیکزاد نجومی ، کلانتری ، فرشید مثقالی ، بهمن دادخواه ، و … کارهایشان خوب است .
از شما تشکر می کنم و امیدوارم برای بچه ها نقاشی کنید . انشاء ا…
تصویر گران و ادبیات دینی
نظر خواهی از تصویرگران کتاب کودک .
سابقه شما در تصویر گری داستانهای مذهبی کودکان چیست ؟
    و تنظیم : فاطمه فروغی . منوچهر درفشه : سابقه تصویرگری داستانهای مذهبی من از انقلاب به بعد است . قبل از آن حدود  بیست و پنج سال تلاش تبلیغاتی و به اصطلاح ‹‹ گرافیست ›› بوده ام که هم اکنون نیز قصد دارم سه روز از هفته را به این حرفه اشتغال دارم .

محمد حسین صلواتیان :
اولین فضایی که تصویر گری کردم ، موضوع مذهبی داشت ؟ اغلب کارهایم هم دور نمائی مذهبی داشته اند از جمله ‹‹ داد و ستد کودکان نوشته آقای رهگذر، می خواهم نماز بخوانم نوشتهخانم خلیلی ، آن مرد در باران آمد نوشته حمزه زاده ››‌ . مجموعه داستانی ‹‹ چهارده معصوم ( ع ) ›› نوشته آقای مراد حاصل و سری کتابهای ‹‹ قصص قرآن ›› که آثاری از تویسندگان غیر ایرانی و خارج از کشور چاپ و منتشر می شوند . در حال حاضر نیز کتابی در قالب قصه تصویر با موضوع نماز در دست دارم که خودم نوشته ام .

صادق صندوقی :
نیک آگاهید که پرداختن به تصاویر مذهبی آن روزگار تبلیغ از جانب بعضی منتقدان کافه نشین طرد و با انگ رزماتیک   بودن و بازاری شدن تکفیر می شد . دریغا که هنوز هم از پس سالها ، این القاب همچنان بر قامت ضعیف و قراضه حقیر سنگینی می کند . حال آنکه عاقلان می دانند که تهیه هر یک از تصاویر مذهبی مستلزم چه میزان دقت‌ و جستجویی است از برای یافتن پوشاک و نوع معماری و وسائل زمان مورد نظر که تنها همان قد است و ایمان در کار است که انسان را با وجود نازل بودن قیمت کتاب ملزم به خلق اثری می کند که اگر در قواره و اندازه دیگر و شرایطی مناسب می بود ، کاری هنری قلمداد می شد .       
اخبار دنیای کتابهایی کودکان و نوجوانان .
نمایشگاه جهانی بولونیا .
بیست و هفتمین نمایشگاه جهانی کتابهای کودکان و نوجوانان بولونیا ، ایتالیا . از پنجم تا هشتم آوریل در سال ۱۹۹۰ برابر با ۱۶ تا ۱۹ فروردین ماه ۱۳۶۹ برگزار شد . در این نمایشگاه علاوه بر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که حضوری بیست و پنج ساله در این نمایشگاه منحصر به فرد جهانی دارد ، پنج ناشر ایرانی نیز با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران ، که غرفه ای خاص خود نیز داشت شرکت داشت .
این نمایشگاه امسال از شکوه بیشتری برخوردار بود و علاوه بر غرفه های کشورها و ناشران شرکت کننده از چهار گوشه‌جهان چندین نمایشگاه نقاشی نیز از کشورهای کانادا و اسپانیا و همچنین نمایشگاهی با نام ‹‹ کتابهای متحرک جادویی ›› بر پا بود . جایزه بزرگ این دوره نمایشگاه بولونیا به کتاب ‹‹ شاهزاده قورباغه ›› نوشته و مصور شده توسط آلیکس پرنزی (Allix Berenzty ) و همچنین کتاب Mijinltelc نوشته و مصورشده توسط کاترین مولاند تعلق گرفت . علاوه بر این دو کتاب ، پانزده کتاب نیز به دریافت دیپلم افتخار نائل آمد . امسال در این نمایشگاه علاوه بر جوایزی به کتابهای مصور ، جایزه ای نیز برای بهترین برنامه تلویزیونی کودکان با نام ‹‹ الاغ طلایی ›› داشت که برنامه ‹‹ باربار ›› تهیه شده توسط تلویزیون فرانسه تعلق گرفت .
دومین جشنواره کتاب کودک و نوجوان طی مراسم با شکوهی در اول مهرماه در تالار اجتماعات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد . در این مراسم حاصل چندین ماه بررسی هیأت داوران این جشنواره به نظر همگان رسید .
در روزهای دوم و سوم مهر ماه نیز میزگردهایی درباره داستان نویسی شعر و تصویرگری کتابهای و نوجوانان با شرکت ‹‹ دست اندر کاران ›› این هنرها و همچنین نظریات مخاطبین کتابهای کودکان و نوجوانان توسط مدیران و مربیان کتابخانه های کودک کانون پرورش فکری و نوجوانان برگزار شد .
هیأت داوران این جشنواره مرکب از آقایان علیرضا زرین – مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مهدی ارکانی ، دبیر این جشنواره ، حمید ندیمی ، شریف تهرانی ، مهدی مجتهد ، سیروس محمدی و خانم زهرا احمدی ) آراء خود را به شرح ذیر اعلام کردند :
هیأت داوران جشنواره کتاب کودک و نوجوان در مورد انتشارات غیر کانون پرورش فکری کودکان در زمینه متن جوایز فرد را به این ترتیب اعلام می دارد .
دیپلم افتخار به کتاب بوی گندم نوشته آقای ابراهیم حسن بیگی به دلیل نگارش داستانهایی که در آن ماجراها و خاطرات کودکی نقش اساسی دارد .
نام مجلات : بچه ها گل آقا – باران – پویک – سروش کودکان – سروش نوجوانان – سلام بچه ها – شاهد نوجوان – شاپرک – کیهان بچه ها – نهال انقلاب – جمع فراوانی
میانگین استفاده از قالب ها و در مجموع نشریات قطع جمله ای

نام قالب ها    خبر و اطلاع رسانی    مقاله    نثر    داستان    گزارش    گفتگو    طنز و سرگرمی    آثار خوانندگان    سایر    شعر
میانگین    7/5    2/15    5/2    5/15    6/2    1/3    3/10    5/1    5/3    1/1

(شماره ۱۸) میانگین استفاده از قالبها در مجموع نشریات قطع جمله ای
گنج نامه گنبد کبود :
به طور میانگین در هر جمله بیش از ۱۵ مقاله و داستان به چشم می خورد و نزدیک به یک گزارش ، گفتنی است کلیه باز نویسی ها ، حکایت داستانی و تاریخی و مطالب ادبی مشابه به عنوان داستان محسوب شده اند .
بیشترین درصدد استفاده از قالب ها ونشریه مربوطه ( شماره ۱۹ )

نام قالبها    خبرو
اطلاع رسانی     مقاله     نثر     داستان     شعر     گزارش     گفتگو     طنز و سرگرمی     آثار خوانندگان     سایر
نام نشریه     کیهان بچه ها     باران     شاهد نوجوان     سروش کودکان     سروش کودکان     شاپرک     شاپرک     بچه ها گل آقا     بچه ها گل آقا     سروش نوجوان
درصد     12%    42%    12%    41%    14%    7%    10%    23%    28%    10%

بر اساس جدول شماره ۱۹ ، نشریه ای که آثار خوانندگان بیشتر استفاده کرده ، مانند فصل قبل ، هفته نامه بچه ها گل آقاست ، به عبارت دیگر ، ۲۸% از کل مطالب چاپ شده در این مجله ، متعلق به خوانندگان و مخاطبان این نشریه است که البته این بخش شامل مطالب ارسال از قبیل کاریکاتور ، نقاشی ، لطیفه ، مطالب طنز و یادداشتهای کوتاه می شود ، ضمناً ۱۰% از مطالب ماهنامه سروش نوجوان ، خارج از قالب های فوق بوده ودر ستون سایر آمده است .
( محمد محمدی ) – زیبا اما بیگانه با کودک امروز ( نویسنده : حسین شیخ الاسلامی ) کتاب ماه کودک و نوجوان :
از قاصدک تا آینده نویسنده : محمود معتقدی – شعر کودک اثر مصطفی رحماندوست ، در همایش یک روزه ادبیات کودکان برای درک این نکته که کدام یک از خصوصیات تصویر ، شبیه ویژگی های ایشان واقعی است و کدام یک ، صرفاً مشخصه های سبکی وقتی محسوب می شود و بنابراین شایسته بی اعتنایی است ، باید از نوعی شناخت مقدماتی برخوردار باشیم .
مصطفی رحماندوست – ابراهیمی شاهد – جعفر پویش
دیپلم افتخار به کتاب در راه مانده نوشته آقای سید مهدی شجاعی به خاطر باز نویسی اثر  سالم یک ماجرائی این و تلاش برای پیدا کردن راههای تازه برای بیان اینگونه مفاهیم . نوزده غلام و نوزده کاسه نوشته آقای مصطفی خرامان بخاطر بازنویسی یک ماجرای جذاب و پند اموز قدیمی نردبان جهان نوشته‌آقای رضا رهگذر به خاطر تلاش در بیان مفاهیم عمیق معنوی برای مخاطبین نوجوان و توفیق نسبی نویسنده در این تلاش .
روال این مجموعه ، اگر چه اشعار این کتاب بر خلاف ظاهر کودکانه اش هنوز با دنیای کودکی فاصله دارد .
و چندین دیپلم افتخار و لوح زرین به کتاب جزیره اسبها خانم فاطمه زهروی – عادل ارشقی کتاب باران اسیدی لوح زرین – گلک چه مهربان است …
برندگان جایزه هانس کریستین اندرسن ۱۹۹۰
جایزه جهان هانس تریستین اندرسن که هر دو سال یکبار از طرف دفتر بین المللی کتابهای کودک و نوجوان IBBY که به تشخیص هیأت داوری جهانی – تور مدهوگین 
TormedHaygen  از کشور نروژ هویگن در سال ۱۹۳۷ –
چرا برای کودکان می نویسد ؟   میشل انره ( آلمان غربی )( نویسنده کتاب مرمر)
بسیاری از صاحبنظران ، پیدایش صنعت چاپ را پایان دوران ‹‹ کودکی  ›› و یا حتی ‹‹ بزرگسالی ›› بیولوژیک می دانند . ‹‹ صنعت چاپ به نمادی بدل گشت و تحولی را فرا روی بشر قرار داد که هر اثر آن ، ضرورت بازنگری در مفهوم بزرگسالی پدیدار شد .
تحولات صنعتی اگر چه برای کودکان طبقه بورژوا که والدین آنها صاحبان صنایع و کارگاه های کوچک و بزرگ بودند ، سرآغاز دورانی طلایی و بی نظیر بود ، در همان حال دشمن نیرومند برای کودکان بدل شد که متعلق به خانواده های طبقه‌ کارگر بودند .
از شاخصه های مهم ادبیات کودک و نوجوان در این دو دهه رشد تصویرگری در ایران بوده اسست و این رشد در حدی است که در مواردی با آثار برتر جهان برابری می کند – منوچهر علی پور
مضامین و موضوعات متنوع و رویکرد شاعران ، به باورها و پشتوانه های فرهنگی و مذهبی در شعر کودک می تواند از بارزترین و اصلی ترین مشخصه های شعر کودک در ایران پس از انقلاب باشد .
خود باوری و وجه تمایز ماست – امیرحسین فردی –
در هر حال با نگاهی اجمالی ، به موقعیت جایگاه کتاب در زندگی مردم می توان به این نتیجه رسید که این کالای فرهنگی جایگاه مستحکم و استواری در زندگی مردم ما ندارد – این امر علت های گوناگون می تواند داشته باشد .
ازجمله : ۱- عامل بیسوادی و کم سوادی  2- سنت سست تاریخی مطالعه
 3- استفاده از شیوه های شنیداری و سینه به سینه در امر انتقال اطلاعات
 4- عدم وجود فضایی مناسب و متعادل ، جهت تعامل فکری و فرهنگی سالم
 5- هجوم بی امان رسانه های تصویری ، با قدرت شگرف و دامنه گسترده .
ادبیات نمایشی کودک شاد و خلاق نیست – چیستا یثربی    – مهمترین بحران در این زمینه ، عدم نوجویی و نوگرایی است   – انقلاب تألیفی    – حسین فتاحی
پیوند بین حوزه خلق و حوزه ترویج برقرار نیست   . – نوش آفرین انصاری
داستان های ترجمه ای اثر گذارتر بوده اند   – پروین علی پور
از جمله آثار علمی تخیلی منتشر شده است .
مرد مصور : ری / محمد فصاع – جاذبه و جادو : ایزک آسیموف / محمد قصاع
سفر اکتشافی به زمین : آرتومی کلارک / محمد قصاع – مأموریت فراموش شده ایزک آسیموف / محمد فصاع
نور زمین : آرتومی کلارک / محمد قصاع – شکست ناپذیر : استانیسللو . لم / پیمان اسماعیلیان
عملیات آخر تالاب : آرتومی کلارک / پیمان اسماعیلیان
آقای مصطفی رحماندوست می گویند ! می توان برای فردی لان که به همین قالب های قدیمی نزدیکتر هستند ، شعر هجائی سرود ، اما از آنجا که یکی از وظایف عمده شعر کودک و نوجوان ، ایجاد پلی بین امروز کودک و دیروز ادبیات کلاسیک خودمان است ، نباید بر گرایش به سرودن شعرهجائی ، پافشاری کرد . آنجایی که خود شعر می گوید:
بگذارید من هجائی باشم . خب اجازه بدهیم هجائی باشد . برای خردسالان هم که خیلی هم نمی خواهیم آنها را به روی آن پلی ببریم ، عیبی ندارد که هجائی بگوییم . ولی در شعر کودک بهتر است که تا حد امکان ، عروضی بسراییم ، در شعر نوجوان می توانیم از حیطه شعر عروضی خارج شویم و به سوی شعر معاصر که نوع دیگری از عروضی و وزن را پذیرفته است حرکت کنیم . –  
پژوهشنامه : ادبیات کودک و نوجوان :
علی اصغر سید آبادی
تحولات رسانه ها ی کودک و نوجوان ایران : سید علی کاشفی
خوانسازی : مجله های کودکان در جهان : ترجمه زهره قایینی
چهره به چهره : کاری کنید که کودک گوشی را نگه دارد . گفتگو با دکتر مهدی محسنیان راد
نظر خواهی : جوانمرگی مطبوعات کودکا ن ؛
چرا ؟ مجید راستی ، افشین اعلاء‌ ، رضا رهگذر – امیر حسین فردی و جعفر ابراهیمی ( شاهد ) .
پایان نامه : بررسی جایگاه کودک در مطبوعات ایران : آناهیتا مظفری
نقد : ۳ نقد از ۳ دیدگاه به مجموعه‌ ‹‹ از سرزمین نور ›› اثر رضا رهگذر .
همراه با کتابشناسی تحلیلی و فهرست مقاله های برگزیده غیر فارسی و فهرست مقاله های سال دوم پژوهشنامه .
پرکارترین ناشر :
نام مؤسسه انتشاراتی                                                تعداد عنوان
قدیانی ( بنفشه ) و پیدایش                                          8
فرهنگ و هنر                                                            7
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان                     6
دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، افق و همراه                       5
طرح و اجرای کتاب                                                 4

فهرست کتابهای بررسی شده :                                           
۱٫ آنسوی سرزمینهای شعله ور     جان کریستوفر ( ترجمه حسین ابراهیمی الوند )
 انتشارات : قدیانی ( بنفشه )
۲٫ آواز رود خانه                        شرار هاوان ( ترجمه کتایون صدر نیا )
انتشارات : دفتر نشر فرهنگ اسلامی
۳٫ الاغ باهوش و دزد ترسو                 ترجمه مهرداد مهدویان
انتشارات : پیدایش
۴٫ بازی مدادها                                    امیر ماد حاصل                             
انتشارات : کانون
بچه ها در خیابان                                 محمود برابادی                 
انتشارات : طرح و اجرای کتاب
۶٫ جزیره گنج                           رابرت نیون استیونسن ( ترجمه محسن سلیمانی )
انتشارات : افق
۷٫ جوجه اردک زشت                هانس کریستین اندرس ( ترجمه سعید بهروزی )
انتشارات : افق
۸٫ جوجه اردک زشت            هانس کریستین اندرس ( ترجمه زهرا سعیدی بهر )
انتشارات : فرهنگ و هنر
۹٫ حسنی و دیو                   محمد رضا شمس          انتشارات : قدیانی (بنفشه)
۱۰٫ حسنی و کلاغ               محمد رضا شمس           انتشارات : قدیانی (بنفشه)
۱۱٫ خانم چمن و درخت زرد آلو      افسانه شعبان نژاد     انتشارات : کانون
۱۲٫ از سوگ سهراب                    جعفر ابراهیمی ( شاهد )       انتشارات : پیدایش
۱۳٫ روباه نیمه شب                ( ترجمه مجید عمیق )   انتشارات : کانون
۱۴٫ سفید برفی و هفت کوتوله        ترجمه مهرداد مهدویان                پیدایش
۱۵٫ شاه شیر ۱                           ترجمه مهرداد مهدویان                پیدایش 
۱۶٫ شاه شیر ۲                          ترجمه مهرداد مهدویان                پیدایش
۱۷٫ شنل قرمزی کوچولو      ترجمه‌مهدی محقق فر        دفتر نشرو فرهنگ اسلامی
۱۸٫ شیر مغرور                          عبدالرحمن زکائی                     تهران صدا
۱۹٫ عصا و اسب چوبی               اسدا… شعبانی                                فردا
۲۰٫ علاء الدین وچراغ جادو         ترجمه‌زهرا سعید بهر                  فرهنگ و هنر
۲۱٫ عمر رستم                          محمد میر یکانی                       قدیانی ( بنفشه )
۲۲٫ عموزنجیر باف                     اسدا… شعبانی                              پیدایش
۲۳٫ کلاه سرباز        تاج محمد جورنکف (ترجمه عبدالرحمن دیه جی)  پیدایش
۲۴٫ کره عجایب                        حسن ذوالفقاری                             همراه
۲۵٫ گربه چکمه پوش                زهرا سعید بهر                           فرهنگ وهنر
۲۶٫ گلاب و پری دریایی             مژگان مشتاق                         رهنمای اندیشه
۲۷٫ ماجرای سه بچه خرس     ژرت کانتر(ترجمه هاله فرانساری )     پیدایش
۲۸٫ منم شجاع                             ویتالوژ پلیسنکای                      همراه
۲۹٫ ملکه برفی                      شاگاهیراتا ترجمه سبا بابایی      قدیانی ( بنفشه )