آشنایی با برخی علوم ادبیات

۱ – عروض : علم مربوط به آهنگ شعر ، علم عروض نام دارد هر یک از آهنگ های اصلی شعر
 را یک  « بحر » می نامد و مجموع بحر ها « ‌بحور عروضی »  نامیده می شود .
۲ – علم بدیع : نام علمی است که در آن زیبایی های ادبی مورد بررسی قرار می گیرد . از حدود
قرن ۵ که کتاب خاصی به زبان  فارسی در مورد بدیع تالیف شده است . تا کنون نویسندگان
بسیاری در مورد زیبایی های ادبی سخن گفته اند . و امروزه ده ها مورد زیبایی در آثار ادب
 شناخته و شرح داده شده است .

هر یک  از زیبایی های ادبی را یک صنعت می نامند . اگر آن زیبایی به آهنگ  یاشکل کلمه ها
مربوط شود صنعت لفظی نام دارد . و چنانچه آن لطف و زیبایی به معنی کلمات یا جملات ارتباط
 داشته باشد . « صنعت معنوی » خوانده می شود .
۳ – علم معانی : علمی است که درباره چگونگی ترکیب و جای کلمات در جمله بحث می کند تا
جمله ای که گفته می شود . بیشتر با وضع شنونده متناسب باشد . مثلا ، اگر شنونده هیچ اطلاعی
راجع به موضوع مورد نظر نداشته باشد جمله را بدون تاکید بیان می کنند . اما اگر نسبت به آن
 موضوع ، تردید یا انکار داشته باشد جمله باید با تاکید همراه باشد . اگر بگوییم : ( من این کتاب
را از دوستم گرفته ام ) . تنها به شنونده سخن خود ، گرفتن کتاب را اطلاع داده ایم اما اگر بگوییم
 : ( این کتاب را من از دوستم گرفته ام ) . با آوردن مفعول جمله در آغاز جمله خواستیم که بر
گرفتن کتاب تاکید کنیم .
۴ – علم بیان علمی است که به کمک آن می توانیم یک مطلب واحد را به چند روش بیان کنیم  ؛ مثلا
اگر بخواهیم قدرتمند بودن شخصی را به کسی اطلاع دهیم ، می توانیم از ۵ طریق استفاده کنیم :
حقیقت : بیان یک مطلب است، به صورت صریح : فلانی قدرتمند است ؛ فلانی قدرت بسیاری دارد
مجاز : بحث مجاز در علم بیان بسیا گسترده است و شکل های گوناگونی دارد ، اگر بگوییم
فلانی ( فلانی در همه جا دست دارد ) . کلمه دست به معنی قدرت یا دخالت به کار برده ایم و چنین
 معنایی در کلمه دست وجود ندارد. همچنین اگر بگوییم ( بشقابت را بخور ) و منظورمان از
 بشقاب  محتوای آن باشد مجاز است .
کنایه : جمله ای است که معنی ظاهری آن در مورد نظر نیست بلکه منظور گوینده غیر از ظاهر
آن است و در حقیقت ، معنی ظاهری، اشاره ای به مفهوم اصلی و باطنی آن است وقتی می گوییم
( آبگینه خویش به سنگ آزمودم – دهخدا ) منظورمان امتحان کردن استحکام شیشه نیست ، بلکه
 می خواهیم بگوییم : قدرت خودم را آزمایش کردم و این کنایه است .
تشبیه : بیان شباهت میان دو چیز است که واقعا شباهت دارند و یا گوینده ، نوعی شباهت میان آن
 ها تصور می کند : در مصراع ( کوه از درخت ، گویی مرد مبارز است کوه به مردی مبارز
 تشبیه شده است .

استعاره : این است که کلمه را به جای کلمه دیگر به کار ببریم به دلیل شباهتی که بین آن ها است
 وقتی شاعر می گویند : ماه من از سفر آمد …) منظورش از ماه یار اوست که رویی چون ماه زیبا
 دارد . به کار بردن لاله به جای شهید نیز استعاره است .