مشاهیر ادبیات ایران(خانلری)

پدر او میرزا ابوالحسن‌خان خانلری نیز عضو وزارتخانه‌های عدلیه و خارجه بود. نام خانوادگی خانلری از لقب جد او «خانلرخان» گرفته شد.
خانلری واژه «ناتل»، نام قدیمی شهری در مازندران، را به پیشنهاد پسرخاله مادر خود، نیما یوشیج، به نام خانوادگی خود اضافه کرد.

پس از تحصیل در مدارس سن‌لویی، مدرسه آمریکایی و مدرسهٔ ثروت به دارالفنون رفت و به پیشنهاد استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در رشته ادبی درس خواند.

دانشنامه لیسانس زبان و ادبیات فارسی را به سال ۱۳۱۴ از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گرفت و به عنوان دبیر دبیرستان استخدام شد.

خانلری کرسی تاریخ زبان فارسی را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بنیان نهاد و تا سال ۱۳۵۷ استاد این کرسی بود. انتشارات دانشگاه تهران را نیز همو در سال ۱۳۲۵ بنیان نهاد و پنج سال مدیر آن بود.

ناتل خانلری به روزگار جوانی شعرها و نوشته‌های خود را در مجله مهر چاپ می‌کرد و نخستین شماره مجله ادبی سخن را در خرداد ۱۳۲۲ منتشر کرد.

سخن که تا سال ۱۳۵۷ منتشر می‌شد به عرصه‌ای معتبر برای معرفی ادبیات معاصر ایران و جهان بدل شد و بسیاری از نویسندگان ایران نخستین آثار خود را در این مجله منتشر کردند.

خانلری در سال ۱۳۲۷ به پاریس رفت و دو سال در دانشگاه سوربون آواشناسی، فونتیک، خواند و رساله‌ای نیز در این باب به زبان فرانسوی نوشت.

او در سال ۱۳۴۱ تا بهمن‌ماه ۱۳۴۲ در کابینه اسدالله علم وزیر فرهنگ بود. خانلری قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۱ را حرکتی ارتجاعی ارزیابی و در جلسه هیات وزیران از سرکوب قیام هواداری کرد.

خانلری در سال ۱۳۴۴ «بنیاد فرهنگ ایران» را بنیان نهاد و تا سال ۱۳۵۷ رئیس این بنیاد بود و بیش از ۳۰۰ کتاب ارزنده منتشر کرد.

او چند سالی نیز ریاست فرهنگستان ادب و هنر و مدیر کلی سازمان پیکار با بی‌سوادی را بر عهده داشت.

پرویز ناتل خانلری سرانجام در اول شهریورماه ۱۳۶۹ در ۷۷ سالگی در تهران درگذشت.

خانلری نخستین کس در ایران بود که کتاب «دستور زبان فارسی» را بر مبنای زبان‌شناسی مدرن تالیف کرد. خانلری در این کتاب که در دبیرستان‌ها و دانشگاه تدریس می‌شود اصطلاحات تازه بسیاری وضع و مبنای نگارش دستور زبان فارسی را از کلمه به جمله منتقل کرد.

کتاب‌های تاریخ زبان فارسی و وزن شعر فارسی خانلری هنوز از جمله مهم‌ترین مراجع در این حوزه‌ها هستند.

خانلری در سال ۱۳۵۹ منقح‌ترین و معتبرترین نسخه دیوان حافظ را منتشر کرد. ۴۸۶ غزل این دیوان با روش علمی و بر مبنای مقایسه ۱۴ نسخه خطی مهم تنطیم شده‌اند.

تصحیح و شرح کتاب «سمک عیار» از ارزنده‌ترین گام‌ها در ادبیات داستانی مردمی است، و او همچنین مجموعه‌ای شعر با عنوان «ماه در مرداب» نیز منتشر کرد.

خانلری در سال ۱۳۱۰ کتاب دختر سروان پوشکین را به فارسی ترجمه کرد. همچنین داستانی در این کتاب به دستمایه شعر «عقاب» خانلری بدل شد که معروف‌ترین شعر اوست.

کتاب شناسی دکتر پرویز ناتل خانلری:

    دختر سروان، پوشکین (ترجمه) ۱۳۱۰
    روان‌شناسی و تطبیق آن با اصول پرورش ۱۳۱۶
    چند نامه به شاعر جوان (ترجمه) ۱۳۲۰
    تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی (تألیف) ۱۳۲۷
    مخارج‌الحروف، ابن سینا (ترجمه)، ۱۳۳۳
    تریستان و ایزوت (ترجمه)، ۱۳۳۴
    وزن شعر فارسی (تألیف)، ۱۳۳۷
    غزل‌های حافظ، ۱۳۳۷
    سمک عیار (تصحیح)، در ۵ جلد ۱۳۳۸-۱۳۵۳
    چند نکته در تصحیح دیوان حافظ ۱۳۳۸
    شاهکارهای هنر ایران، آرتور اپهام پوپ (ترجمه)، ۱۳۳۸
    زبان‌شناسی و زبان فارسی (تألیف) ۱۳۴۳
    زبان‌شناسی و زبان فارسی (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۳
    ماه در مرداب (مجموعه شعر)، ۱۳۴۳
    شعر و هنر (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵
    فرهنگ و اجتماع(مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵
    تاریخ زبان فارسی (تألیف)، در ۳ جلد ۱۳۴۸
    دستور زبان فارسی (تألیف) ۱۳۵۱
    فرهنگ تاریخی زبان فارسی (تألیف مقدمه) ۱۳۵۷
    دیوان حافظ (تصحیح) ۱۳۵۹
    داستان‌های بیدپای (تصحیح) با همکاری محمد روشن ۱۳۶۱
    شهر سمک (یادداشت‌های مربوط به سمک عیار) ۱۳۶۲
    هفتاد سخن (مجموعه مقالات) جلد اول ۱۳۶۸
    هفتاد سخن (مجموعه مقالات) جلد دوم ۱۳۶۹

روحش شاد و یادش گرامی باد.