حفظ سلامت در بهار با طب سنتی

یکی از اصول اساسی که با شروع فصل نو باید به آن اهمیت داد، تغییر در پوشش و ظاهر است. ائمه معصومین در روایات  و احادیثی به «تن مپوشانید از باد بهار» توصیه‌های فراوانی کرده‌اند.

با وزیدن نسیم خنک بهاری همان طور که طبیعت سرزنده می‌شود، تغییرات مهمی در بدن افراد نیز ایجاد می گردد و باعث می‌شود افراد جسمی سالم‌تر داشته باشند.

با دکتر منصور خرمی‌زاده ، محقق طب سنتی و اسلامی و مدرس دانشگاه به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم تا با مرور مبانی طب سنتی که در گذشته بیشتر مرسوم بود، به راهکارهای اصولی برای تغییر سبک زندگی  و رسیدن به جسم، ‌روح و روانی سالم دست یابیم.

توجه به مبانی طب سنتی چقدر در زندگی افراد مورد اهمیت است و ضرورت دارد؟

یکی از مبانی طب سنتی که به عنوان فلسفه‌ای مهم دارای اهمیت است، مزاج شناسی است که معمولا در طب کلاسیک به آن کمتر توجه می‌شود.

همچنین افراد باید در خصوص تغییرات مزاجی، تغییرات موقعیت‌های جغرافیایی و تغییرات فصول و سنین مختلف آگاهی لازم را داشته باشند و بدانند که این تغییرات در کل بدن تأثیر می‌گذارد.

یکی دیگر از مسائلی که باید به آن توجه ویژه داشت این است که مزاج شناسی در مورد همه مخلوقات خداوند اعم از جامدات، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها صدق می‌کند.

به‌طور قطع فردی که در یک موقعیت جغرافیایی گرم و خشک زندگی می‌کند با فردی که در هوای سرد زندگی می‌کند، مزاج‌های متفاوتی دارد و هر کدام باید دستورهای بهداشتی خاص خود را رعایت کنند.

همان طور که افراد از نظر چهره و اثر انگشت با هم فرق دارند، از لحاظ مزاج نیز با هم متفاوت هستند. از این رو افراد مختلف بسته به این‌که کجا زندگی می‌کنند و در چه فصلی از سال هستند، با هم تفاوت‌هایی دارند.
فردی که طبیعت گرم و خشک دارد و رطوبت بدنش کم است، هوای خشک را نمی‌تواند تحمل کند و در فصل تابستان بیشتر بیمار می‌شود، اما همین فرد در فصل زمستان به لحاظ جسمانی و روحی سالم‌تر است

چرا برخی افراد در بعضی فصل‌ها، بیشتر احساس سلامتی می‌کنند؟

چون افراد از لحاظ مزاج با هم فرق دارند، می‌توان به این نتیجه دست یافت که برخی افراد در فصل تابستان، ‌برخی دیگر در فصل پاییز و شماری نیز در فصل بهار احساس شادابی و سرحالی دارند و در این فصل‌ها جسم خود را سالم‌تر احساس می‌کنند. بنابراین برای هر فردی با توجه به این نکته‌ها و این‌که در چه فصلی راحت‌تر است، تمهیداتی را برایشان در نظر می‌گیریم  و با رعایت دستورالعمل‌هایی برای هر فرد به سلامتی دست پیدا می‌کنند.

چه تفاوت‌هایی میان طب سنتی با طب کلاسیک وجود دارد و در طب سنتی بیشتر به چه نکته‌هایی اهمیت می‌دهید؟

در طب کلاسیک تفاوت‌هایی بین افراد وجود ندارد، به‌طور مثال اگر فردی دچار سردرد میگرنی باشد فقط یک دارو برای آن تجویز می‌شود، اما در طب سنتی فرد را از همه لحاظ مورد بررسی قرار می‌دهند، چون طبیعت افراد با یکدیگر متفاوت است.

فردی که طبیعت گرم و خشک دارد و رطوبت بدنش کم است، هوای خشک را نمی‌تواند تحمل کند و در فصل تابستان بیشتر بیمار می‌شود، اما همین فرد در فصل زمستان به لحاظ جسمانی و روحی سالم‌تر است. همچنین فردی که در تابستان مزاج گرم دارد، اگر در این فصل زمان ظهر به خیابان بیاید و در معرض آفتاب قرار گیرد و تغذیه‌اش مواد غذایی گرم باشد، به‌طور قطع حال جسمانی نامناسبی خواهد داشت، بنابراین در طب سنتی توجه دادن افراد به ضرورت‌های شش گانه اهمیت خاصی دارد.

ضرورت‌های شش گانه چه هستند و چقدر در تضمین سلامتی افراد نقش دارند؟

نخستین ضرورت، عنصر هواست و هوایی که استنشاق می‌شود بسیار مهم است چون در سلامتی افراد نقش دارد. از این رو افرادی که طبیعت گرم و خشک دارند، در هوای سرد و مرطوب که متضاد طبیعتشان است سالم‌تر هستند و برعکس فردی که طبیعت سرد دارد، در هوای گرم حال مناسب‌تری دارد.

یکی دیگر از ضرورت‌های مهم بعد از عنصر هوا، آب است. غذا و نوع نوشیدنی مصرفی در طب سنتی نیز بسیار حائز اهمیت بوده و از ضرورت‌های مهم دیگر حرکت‌های سکون بدنی و نفسانی است.

همچنین ورزش کردن در طب سنتی بسیار توصیه می‌شود، زیرا افرادی که جسم سالم تری دارند، با ورزش سلامتی خود را تضمین می‌کنند. در طب سنتی همه این مشکلات برطرف می‌شود.

با توجه به نزدیک شدن به فصل بهار و تغییراتی که در آغاز سال نو رخ می‌دهد، طب سنتی چه دیدگاه‌هایی برای شروع فصل جدید دارد؟

در فصل پاییز با شروع سرما و یخبندان درختان برگ‌هایشان می‌ریزد، به درون خود فرو می‌روند، انسان‌ها هم با شروع فصل پاییز خود را در سرما می‌پوشانند، اما هنگام فصل بهار تمام مخلوقات خداوند از جمله درختان تحت تأثیر هوای بهاری قرار می‌گیرند و این هوا باعث رشد و نمو و سرسبز شدن طبیعت می‌شود.

همین تأثیر نیز در بدن افراد اتفاق می‌افتد. هوای بهاری حرارت به درون فرو رفته را به بیرون می‌راند و باعث باز شدن منافذ پوست می‌شود و از این طریق، سموم بدن که در فصل زمستان در بدن تجمع پیدا کرده است، بیرون می‌آید.

فلسفه “تن مپوشانید از باد بهار” در فصل جدید چیست و ائمه معصومین (ع) چه توصیه‌هایی کرده‌اند؟

در بیانات معصومین (ع) از تأثیر شگرف هوا بر جسم و جان سخن گفته شده و تأثیرات خاص هوای هر فصل توصیه شده است. در روایاتی نیز به سودمندی‌های فراوان گرما و سرما در طول سال اشاره شده است و در قرآن و روایات «بادها» با اهمیت تلقی شده‌اند. از این رو پیداست که باد چیزی جز هوا نیست و اگر هوا حالت وزش به خود بگیرد، باد نامیده می‌شود.

امیرالمۆمنین علی (ع)  در مورد آثار هوای هر فصل نقل می‌کند: در فصل سرما (پاییز) از هوای سرد پرهیز کنید و در آخر سال که طلیعه بهار باشد به استقبال آن بروید، در پاییز خود را بپوشانید و در طلیعه بهار از لباس‌های خود کم کنید، زیرا سرما با بدن‌ها آن کند که با درختان می‌کند.

امام صادق (ع) می‌فرماید: «اگر چند روز بادها حبس شوند و وزیده نشوند، همه چیز تغییر پیدا می‌کند و فاسد می‌شود.»

علامه مجلسی در شرح این حدیث می‌گوید: «بادها باعث دفع فساد از اشیای روی زمین می‌شوند و به منزله روح و بدن هستند که هرگاه روح از بدن خارج شود، بدن متعفن می‌شود.»

با شروع فصل جدید، هوا رو به گرمی می‌رود و بادها شروع به وزیدن می‌کنند. با تمیز شدن هوا از طریق تعریق، حرکت و ورزش کردن، سموم جمع شده در بدن به بیرون دفع می‌شود. به همین دلیل است که توصیه‌های فراوانی شده است که تن را نباید از باد بهاری پوشاند.
با شروع فصل بهار باید حرارت بدن کمتر شود و خون‌رسانی در بافت‌های بدن به جریان دربیاید، تا به اصطلاح یخ بدن مانند یخ طبیعت آب شود

با شروع فصل بهار اگر تن با لباس‌های گرم پوشانده شود، ممکن است افراد دچار چه مشکلاتی شوند؟

همان طور که در فصل سرما درختان به خواب می‌روند، در بدن انسان نیز همین اتفاق می‌افتد و حرکت خون در بدن کم می‌شود.

فصل بهار شروعی است که دوباره تمام طبیعت و جسم انسان‌ها زنده و شاداب می‌شود، در حالی که اگر هوا ساکن باشد و جریان نداشته باشد، باعث بروز انواع بیماری‌ها می‌شود، اما در فصل بهار با وزیدن باد همان طور که آلودگی‌ها از سطح زمین برداشته می‌شود، سموم از سطح پوست بدن نیز زدوده شده و افراد سرزنده‌تر و شاداب‌تر می‌شوند.

شاید بیش از صد سال است که از طب سنتی و اصلی مان دور مانده‌ایم. با وجود پیشرفت تکنولوژی پزشکی که در خدمت بیماران است، اما روز به روز آمار بیماران بیشتر می‌شود و علت اصلی آن این است که افراد نسبت به فصل‌ها، موقعیت جغرافیایی و سن خود نکته‌هایی را رعایت نمی‌کنند، در صورتی که این نکته‌های ساده، اما مهم همگی در طب سنتی تعریف شده است و با شروع فصل بهار باید حرارت بدن کمتر شود و خون‌رسانی در بافت‌های بدن به جریان دربیاید، تا به اصطلاح یخ بدن مانند یخ طبیعت آب شود.

از این رو گام نخست، کم کردن لباس هاست تا بدن طراوت بهار را احساس کند. این امر با ورزش مناسب و تغذیه اصولی و درست امکان پذیر می‌شود. برنامه غذایی که در فصل بهار حائز اهمیت است، توجه به غذاهای لطیف‌تر است.

گردش در طبیعت و در ایام نوروز را حکمای قدیمی نیز توصیه کرده‌اند. صله ارحام، رفتن در دامان طبیعت و انجام حرکات بدنی توجه ویژه شده است. به این شکل مردم را به یک فرهنگ‌سازی از همان ابتدای فصل بهار و شروع یک سال جدید حرکت می‌دادند. با نپوشاندن بدن از باد بهاری، جسم از سموم پاکسازی می‌شود و افراد به سلامتی دست می‌یابند.

با سلامت جسمانی، روح و روان نیز آمادگی لازم پیدا می‌کند که با انرژی بیشتر، سال جدید را شروع کند.

موسم بهاری از چه روزی در اسفند ماه آغاز می‌شود؟

این موضوع بستگی به موقعیت جغرافیایی هر منطقه دارد. در برخی مناطق که هوا گرم‌تر است، فصل بهار زودتر شروع می‌شود. اما مناطقی هم هستند که سردسیرند و فصل بهار دیرتر در آنجا نمایان می‌شود، اما تقریباً از روز پانزدهم اسفند که روز درختکاری است و نهال درختان را می‌کارند، موسم بهار نیز اهمیت پیدا می‌کند و اگر افراد احساس کردند که هوا گرم شده است و به تدریج سیستم‌های حرارتی منازل را خاموش کردند، آرام آرام لباس‌های زمستانی را نیز کنار بگذارند تا نسیم و طراوت بهار را احساس کنند و در مقابل بیماری‌ها مصون بمانند.

افراد با مشاهده علائمی مانند برافروختگی صورت، برجسته شدن عروق پنهان و…. گرما را حس می‌کنند و نیاز است نکته‌های فصل بهار را رعایت کنند، همان طور که طبیعت جهان هستی بیدار می‌شود طبیعت وجودی انسان‌ها نیز بیدار می‌شود. از این رو باید با ایجاد تغییر در ظاهر شروع کرد.