نادر شاه و خدمات نادرش

«فیل از شتر بزرگتر است، پس اگر جنگی بین فیل و شتر دربگیرد، فیل برنده می شود. حالا چه می شود کرد که در این جنگ شتر برنده شود؟» احتمالا نادرشاه با شروع جنگ «کرنال» دائما داشت این معما را در ذهنش بالا و پایین می کرد. فیل های پرشمار سواره نظام هندی ها را می دید. به شترهای سواره نظام خودش نگاه می کرد و به فکر چاره بود تا پیروز میدان شود.

راهکار او این بود: توپخانه را جلوی سپاه بگذارند . سپس بر روی شترها تنورهایی نصب کنند و در آنها روغن مشتعل بریزند و بعد توپ ها را شلیک کنند. با این کار شترها وحشتزده می شدند و نعره می کشیدند و به سمت مقابل می دویدند و از نعره و هجوم آنها فیل ها می ترسیدند و رم می کردند.

اتفاق افتاد. وحشت فیل ها باعث به هم ریختن صفوف هندی ها شد و سپاهیان نادر توانستند از این به هم ریختگی استفاده کنند و هندی ها را شکست بدهند. نادرشاه یک نظامی درجه یک بود. اما او صرفا یک نظامی نبود. او خارج از جبهه های جنگ هم کارهایی کرد که آثار بعضی از آنها تا امروز مانده.

پلکان نادری

اگر به قوچان بروید، در حوالی جاده قدیم قوچان به دره گز و در شرق روستای کپکان، در دامنه جنوبی کوه های الله اکبر، یک جاده سنگفرش طویل می بینید. این جاده حدود ۱۰۰۰ متر طول دارد و شامل تعداد زیادی پله است. عرض هر پله تقریبا ۳ متر است و ارتفاع پله ها هم حداکثر ۲۰ سانتیمتر است.

این جاده پلکانی، مناسب حرکت اسب ها است و برای حرکت سواره نظام نادر، در زمان هجوم به دشت های شمال خراسان ساخته شده و هم راهی برای ارتباط با گردنه های برف گیر و صعب العبور دامنه های کوه های الله اکبر در زمستان های سخت خراسان بوده. امروز کتیبه ای هم آنجا قرار دارد که بر اثر فرسایش غیرقابل خواندن است.

تقریب مذاهب

تا پیش از دوره صفوی، شیعیان (به جز دوره کوتاه مدت دیلمیان) همواره طرد شده بودند. در دوره صفوی هم که شیعه رسمیت بخشیده شد، بعضی رفتارها از سوی شاهان صفوی اسباب نارضایتی هایی شد. نادر سعی کرد میان شیعه و سنی آشتی برقرار کند. در زمان او بود که از طرف او، شیخ اکبر ملاباشی خراسانی و از طرف عثمانی شیخ عبدالله سویدی جهت گفتگو مامور شدند. پس از مذاکرات طولانی میان نمایندگان مذهبی دو کشور سرانجام برای اولین بار وثیقه نامه ای به خط میرزامهدی خان، منشی مخصوص نادرشاه نوشته شد که در آن مشی شاه اسماعیل و … کنار گذاشته شود و شیعیان خلفای سه گانه را محترم بشمارند. اهل تسنن نیز امام صادق (ع) را ذریه پیامبر (ص) دانستند و فقه جعفری را در شمار دیگر مذاهب اسلام مورد تایید قرار دادند. بعد از این قرار بود که ایرانیان شیعه توانستند با امیرالحاج خود به حج بروند و حاجی شوند.

نسخه خطی کتاب جهانگشای نادر که میرزا مهدی خان استرآبادی آنرا در زمان زندگی خود نادر نوشته است اکنون در موزه آرامگاه نادر در مشهد نگهداری می شود

توپخانه قلعه کوب

یکی از سلاح های مخرب و فوق العاده نادر، توپخانه قلعه کوب او بود. تا پیش از این، توپ های ارتش ایران به همان شکل و ساختاری بود که برادران شرلی در زمان شاه عباس صفوی ساخته بودند. این توپ ها عموما برد و قدرت کمی داشت و بیشتر به درد میدان های جنگ و درگیری با سربازان دشمن می خورد اما نادر برای فتح قلعه های دشمن نیاز به توپ هایی با کالیبر بالا داشت که نظیر آن را در ارتش عثمانی دیده بود.

او در جریان فتح باکو، در ۱۱۴۷ قمری، از مهندسان شاهزاده گولیتزین روس تبار، نحوه ساخت این توپ را یاد گرفت و دستور ساختش را برای ارتش ایران داد. با استفاده از همین توپ های جدید بودکه نادر توانست قلعه های پرشمار قفقاز را فتح و تمام ساحل غربی دریای خزر تا داغستان را ضمیمه خاک ایران کند.

حمله به ماوراءالنهر

همه نادر را به فتح هند می شناسند اما یکی از جنگ های خارق العاده او فتح ترکستان و ماوراءالنهر و ضمیمه شدن شهرهای ایرانی بخارا و سمرقند به ایران بود که از زمان مغول ها جدا شده بودند. یکی از حاکمان آنجا ایلیارس بود که نسبش به تولی پسر چنگیز می رسید. ایلیارس همیشه در غیاب نادر به مرزهای ایران حمله و شهرهای مرزی را غارت می کرد، سپس به آن سوی جیحون در قلعه خودش پناه می برد. جیحون پل کوچکی داشت که برای عبور سپاه بزرگ نادر و توپخانه سنگینش کفاف نمی داد. نادر برای عبور از رود جیحون به کمک کشتی سازان هندی نزدیک به هزار و صد کشتی کوچک و بزرگ ساخت که هر یک می توانستند هزار من آذوقه حمل کنند. عبور این تعداد نیرو با کشتی در میان ایرانیان، سال ها بود که فراموش شده بود.

نادرشاه در جنگ کرنال، اثر عادل عدیلی، ۱۹۸۷/ نادر چندسال بعد از این جنگ در ۲۰ خرداد ۱۱۲۶ از دنیا رفت

زنبورک

یکی دیگر از خلاقیت های نادر در ارتش خود سلاحی جالب بود که شبیه تانک های امروز عمل می کرد! توپ های آن زمان همگی سنگین بودند و حرکتشان بسیار کند بود، بنابراین نادر دستور ساخت توپ های کوچکی را داد که بر پشت شتر سوار می شد. این توپ ها قدرت کمی داشتند ولی به خاطر اینکه شترها سریع حرکت می کردند کاربرد زیادی در به هم ریختن صفوف دشمن داشتند.

جمال بیک و نیروی دریایی

مسلما نادر ضعف نیروی دریایی ایران را به خوبی فهمیده بود و به همین دلیل کاپیتان جان التون را به استخدام خودش درآورد تا برای ایران نیروی دریایی تاسیس کند. البته قبل از آن، هندی ها در خلیج فارس چند کشتی توپدار در اختیار نادر قرار دادند ولی نادر می خواست انحصار دریانوردی دریای خزر را از روس ها بگیرد. جان التون در ایران به جمال بیک ملقب شد و کارش را به سرعت شروع کرد ولی سنگ اندازی روس ها و تطمیع آنها با قراردادهای مختلف باعث شد کار عقب بیفتد و عمر نادر به دیدن نیروی دریایی اش کفاف ندهد.

نادرشاه در مقابل محمدشاه گورکانی، کسی که با پس ندادن افغان ها باعث شد جنگ کرنال اتفاق بیفتد/نقاش ناشناس

غنایم هند

درباره آنچه نادر از هند با خود آورد شنیده ها زیاد است. به جز الماس ها و غیره، میرزامهدی خان ارزش تمام غنایم و جواهرات فتح هند را ۳۲۵ میلیون تومان آن زمان یعنی سال ۱۱۵۲ قمری یا ۱۷۳۹ میلادی نوشته است. سر جان ملکم آن را ۷۰ میلیون لیره انگلیس و لکهارت دیگر مورخ انگلیسی، بر اساس اسناد کمپانی هند شرقی آن را معادل ۷۰ میلیارد روپیه هند در آن زمان می داند.

طبق سایت اسناد ملی بریتانیا (۴mLYt/http://goo.gl) این عدد در آن زمان، تقریبا معادل ۵٫۶ میلیارد پوند انگلستان امروز است که با توجه به آخرین قیمت پوند در بازار ایران یعنی ۴۳۰۰ تومان، این عدد می شود معادل ۲۷,۹۵۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان امروز! باید توجه داشت این رقم شگفت انگیز در جمعیت زیر ۱۰ میلیون آن زمان، آنقدر زیاد بود که نادرشاه افشار، آن زمان مردم ایران را برای ۳ سال از دادن مالیات معاف کرد.

برترینها